(Foto: Shutterstock)Tot tientallen meters onder de grond halen ze het bouwmateriaal voor hun heuvels. Het is zomaar een feitje uit een opmerkelijk artikel van emeritus-hoogleraar entomologie Arnold van Huis in het Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine. Het stuk staat vol met dit soort weetjes. Van Huis vergaarde die kennis tijdens twee sabbaticals in 1995 en 2000. In zes maanden tijd bezocht hij 27 landen en sprak met meer dan 300 lokale entomologen over de culturele betekenis van insecten en het eten ervan. Ook bezocht hij grote wetenschappelijke bibliotheken in Londen, Parijs en Leiden.
Serie
Al die kennis legde Van Huis zorgvuldig vast in een database. Nu, na zijn pensionering, vindt hij de tijd om die uit te werken. Te beginnen dus met de termieten. Maar er komt nog veel meer aan, belooft hij. ‘Dit gaat een serie worden. Ik heb nog veel meer informatie, over sprinkhanen, kevers, vliegen, vlinders en rupsen.’ Genoeg stof voor een dik boek. Van Huis: ‘Daar heb ik aan gedacht, maar een boek schrijven kost heel veel tijd. Op deze manier kan ik het rustig opbouwen. Daar komt bij dat een boek veel minder lezers kent. Met open access heb ik een veel groter bereik.’
Wat opvalt is dat al die volken en culturen toch ongeveer dezelfde ideeen hebben en dezelfde verhalen
Arnold van Huis, emeritus-hoogleraar Entomologie
Bovendien, voegt hij er eerlijk aan toe, ben ik geen echte schrijver. Ik ben meer een dorre wetenschapper.’ Dat is jammer, want de talloze feitjes over het eten van termieten door mens en dier, het gebruik van de beeldbepalende termietenheuvels en het (bij)geloof in de beestjes en hun behuizing smaakt naar meer tekst en vooral ook beeld. En volgens Van Huis is er nog veel meer dan wat hij heeft vergaard. ‘Er zijn duizenden verschillende etnische groeperingen in Afrika, elk met hun eigen taal. Ik heb daar met 121 groeperingen maar een kleine greep uit gedaan.’
Conclusies trekken uit zo’n berg aan weetjes is lastig. Van Huis: ‘Maar wat opvalt, is dat al die volken en culturen toch ongeveer dezelfde ideeën hebben en dezelfde verhalen. Opvallend is ook het respect dat men voor die heuvels heeft. Het bovennatuurlijke en religieuze aspect dat aan termietenheuvels wordt toegekend. Termietenheuvels worden geassocieerd met voorvaders, met geesten en duivels. Kinderen groeten hun voorvaderen als ze langs een termietenheuvel komen en er worden offers gebracht.’
Borst
Van Huis wil vooral registreren en vastleggen. ‘Ik vind het gewoon ongelooflijk interessant. Of de verhalen op waarheid berusten of niet, interesseert me eigenlijk niet. Ik heb gewoon opgeschreven wat men zei.’ Je moet ook heel erg oppassen met het trekken van conclusies, voegt hij daaraan toe. ‘In Oost-Afrika leeft een waterkever die er uitziet als een borst. Jongevrouwen gebruiken die kever om in hun borsten te laten bijten, in de hoop dat die daardoor mooier worden. Ik heb lang gedacht dat dat bijgeloof was. Totdat ik een artikel tegenkwam, waaruit bleek dat die beesten vol hormonen zitten. Je moet dus oppassen iets bijgeloof te noemen.’