Bij stress denk je aan druk en spanning. Aan lichamelijk ongemak, slaapproblemen, piekeren en somberheid. Maar dat is ongezonde stress. Gezonde stress is juist goed. Stress maakt je alert. Stress is een normale fysiologische reactie in het lichaam, legt bedrijfsmaatschappelijk werker Cor Meurs uit. ‘Ik gebruik altijd het voorbeeld van een beer op de weg. Daar reageert ons lichaam op met een vecht- of vluchtreactie. Er komt adrenaline vrij, de hartslag gaat omhoog, de spieren spannen zich. Is het gevaar weg, dan volgt herstel. Maar als er steeds nieuwe beren op de weg komen, hebben we het over ongezonde stress. Het lichaam herstelt niet meer.’
De beer op de campus heet werk. Of beter: het teveel aan werk en de stress die dat oplevert. De komende week staan de middagpauzes op de campus in het teken van werkstress. Herken de druppel, is volgens organisator Wies Leer (hoofd human-resourcesmanagement van AFSG) heel toepasselijk het motto van de landelijke werkstressweek. ‘Signalen worden vaak te lang genegeerd. Dat is ook een beetje de cultuur. De Week van de Werkstress wil dat taboe doorbreken.’
Werkstress is een reëel gegeven, blijkt uit het net vrijgekomen jaarverslag van het Bedrijfsmaatschappelijk Werk (BMW). Het afgelopen jaar was 8,5 procent van de medewerkers cliënt bij het BMW. Dat zijn 492 personen. Ruim een procentpunt meer dan het jaar ervoor. Die stijgende trend duurt al een jaar of zes. Werkstress en overspannenheid is de voornaamste klacht. Een op de drie cliënten komt met dat probleem bij het BMW. Het topje van een ijsberg, want werkstress komt veel meer voor. De helft van de medewerkers geeft in de jaarlijkse Medewerkersmonitor aan dat de werkdruk te hoog is.
De helft van ons heeft het te dus te druk. ‘Reden om werkstress dus serieus te nemen’, vindt Leer. ‘Maar eigenlijk zou je meer willen weten dan dit ene antwoord. Is het structureel? Sommige mensen houden van deadlines, van uitdaging. Soms is zo’n project de leukste tijd geweest en ben je supertrots op het resultaat.’
Disbalans
Het komt ook door de tijd waarin wij leven, zegt BMW’er Meurs. ‘Iedereen is druk. Het lijkt wel of je druk moet zijn om er bij te horen. Daarmee wil ik werkdruk niet bagatelliseren, maar zelf geloof ik niet dat het de belangrijkste oorzaak is van stress. Van werken word je niet ziek. Niet het werk zelf, maar de dingen daar omheen zorgen voor stress. Mensen zitten niet op de juiste plek, ze ervaren druk omdat ze declarabel moeten zijn, ze missen de mogelijkheid om zelf hun werk te regelen. Stress is een disbalans tussen draagkracht en draaglast. Maar het verminderen van de workload alleen is niet voldoende om stress weg te nemen.’
De oplossing voor werkstress ligt volgens Meurs in de eerste plaats bij jezelf. ‘Bij de vraag wat de organisatie moet doen tegen werkdruk, moet ik altijd een beetje gniffelen. Neem zelf de verantwoordelijkheid. Maak keuzes als het echt teveel wordt. We zijn allemaal hartstikke gemotiveerd en gedreven en gaan maar door.’
‘Wat wij doen is cliënten bewust maken van hun eigen stress-signalen’, licht Meurs de aanpak van BMW toe.’Daarnaast laten we ze hun eigen stressrisico’s in kaart brengen. In feite houden we ze een spiegel voor. Vervolgens moedigen we ze aan om uit de ratrace te stappen en maatregelen te nemen. Dat kunnen vier dingen zijn: je gaat zelf veranderen, je verandert de situatie, je accepteert de situatie of je gaat weg. Maar dat wil niet zeggen dat je er alleen voor staat. Hrm, collega’s en leidinggevenden kunnen je helpen.’
Zinvol werk
Werk- en gezondheidsdeskundige Lenneke Vaandrager (Gezondheid en Maatschappij) stelt het concept van de gezonde werkplek centraal. Zij benadert het omgaan met werkstress vanuit de leer van de salutogenese, die zich niet richt op wat ons ziek maakt, maar juist op wat ons gezond maakt. ‘De gezonde werkplek is een plek die uitdaagt om het werk zo te doen dat je zelf het gevoel hebt dat je het op de goede manier kunt uitvoeren. Werk doen dat zo goed mogelijk bij je past. Productief zijn op een manier die voor jou betekenis heeft en die je lang vol kunt houden. Steun van leidinggevenden en collega’s is daarbij belangrijk. En af en toe afstand nemen. Kijk goed naar jezelf en betrek daar ook je omgeving bij. Hoe is je relatie met je leidinggevende en je collega’s? Het management moet zich daarnaast afvragen of zij de mensen voldoende inspireert, teamwork aanmoedigt en of medewerkers zich voldoende kunnen ontwikkelen.’
Is Wageningen UR zo’n gezonde werkplek? ‘Op een aantal vlakken wel’, vindt Vaandrager. ‘We kunnen rede- lijk ons werk naar eigen inzicht invullen. Wetenschappers gaan voor de inhoud. De zingeving is heel erg aanwezig. Maar tegelijk is de bureaucratie enorm en slokken de administratieve systemen veel tijd en energie op. Neem zo’n systeem als MyTravel. Het is toch zonde dat daar veel tijd aan verloren gaat. Het is allemaal gebaseerd op controle-denken, op wantrouwen in plaats van vertrouwen.’
Ook Meurs is op dit punt kritisch. ‘Voordat je iets de organisatie in gooit, moet je je afvragen wat dat voor de workload en de stress betekent. Neem de cc-cultuur of alle info die je tegenwoordig aan het management moet aanleveren. Als het vertrouwen toeneemt in een organisatie, neemt ook de snelheid en dus de productie toe. Maar als mensen elkaar niet vertrouwen, stijgt de stress.’
POSITIEVE ENERGIE
Anderhalf jaar geleden stopte Jeroen Postma met zijn master International Land- and Watermanagement. Nu is hij coach en druk bezig zijn Aquarius Earth Centre vorm te geven. Een plek voor meditatie, yoga en coaching. Tijdens de Week van de Werkstress geeft hij een workshop Positieve Energie. ‘De workshop is gebaseerd op bestaande cursussen. Het gaat als volgt. Ik vraag je om het probleem waar je mee zit als het ware in je hand te nemen en te accepteren. Je vindt bijvoorbeeld dat je te hard moet werken. Heet het probleem letterlijk welkom en spreek dat uit. Stel het ver- volgens vragen. Waarom bijvoorbeeld werk ik zo hard? In feite hou ik je een spiegel voor. Het bewuste pro- bleem in je handen roept onbewust een antwoord op. Achter het probleem schuilt vaak een onbewust gevoel. Door het probleem te accepteren, kom je er achter waarom dat gevoel er is en waar het vandaan komt. Vervolgens laat je het los. Dat klinkt simpel, maar het werkt. Door het te accepteren en los te laten, verdwijnt de spanning en de druk en ontstaat er ruimte om actie te ondernemen. Bijvoorbeeld naar je baas stappen en de werkdruk bespreek- baar te maken.’
Buiten de Week van de Werkstress geeft Postma zijn workshopook elke maandagavond om 20.00 uur in de Leeuwenborch.
Je wordt nooit meer helemaal de oude
‘Het moment dat er iets knapte, was in een vergadering. Plotseling barstte ik in huilen uit. Het enige wat er nog uit kwam, was dat mijn tuin er niet uit zag. Tuinieren is mijn grote hobby en daar had ik geen tijd meer voor. Eerst dacht ik nog: even naar buiten en dan is het wel weer over. Ik werd een week naar huis gestuurd. Maar toen begon het pas. Ik zat thuis als een zombie op de bank. Tot niets in staat, heel veel huilen. Ik was hoofd van de afdeling toen het gebeurde. We zaten in een reorganisatie en ik nam tijdelijk taken over van mijn leidinggevende die vertrok. Thuis was ik bovendien een zware studie begonnen. Ja, een klassiek geval. Voor mijn collega’s kwam het als een donderslag bij heldere hemel. Ik kon het kennelijk goed verbergen. De reactie van de omgeving, vrienden en familie, vond ik vervelend. Ach, je bent een beetje overspannen. Over twee weken ben je weer aan het werk. Daar werd ik panisch van. Het onbegrip. Bij de gedachte aan werk stond het zweet me in de handen. Het was een heel heftige periode. Mijn zelfvertrouwen was ik totaal kwijt. Ik durfde zelfs geen plein over te steken. Bang voor al die mensen om me heen. De voornaamste oorzaak van mijn burn-out was dat ik een te groot verantwoordelijkheidsgevoel heb en vanuit dat gevoel overal bij betrokken wilde zijn. Ik heb twee goede coaches gehad en heel veel gesprekken gevoerd. Dat ging behoorlijk diep. Over hoe je in elkaar steekt. Dingen uit het verleden kwamen ook aan de orde. In totaal heb ik een half jaar thuis gezeten. Daarna heeft het nog drie maanden geduurd om het werken langzaam weer op te bouwen. Maar je komt er nooit meer hele- maal van af. In die zin is burn-out een chronische ziekte. Je wordt nooit meer helemaal de oude. Ik moet op mijn tellen passen. Ik rust meer, ga bijtijds naar bed en neem in de weekeinden minder hooi op mijn vork. En als ik bepaald gedrag vertoon, maakt mijn partner wel een opmerking.’
(Uit oogpunt van privacy is dit relaas anoniem)
WILLEM’S TOP 5
Zijn cv is indrukwekkend, hij leidt een van de grootste leerstoelgroepen van Wageningen en heeft zo’n vijftig promovendi rondlopen. Een werkweek voor Willem de Vos (Microbiologie) telt al gauw 60 tot 70 uur. Toch is werkstress hem vreemd. Hoe doet-ie dat? ‘Wat management betreft: omring je met mensen die beter zijn dan jij’, lacht hij.’ Weinig slapen scheelt ook. De Vos heeft aan 5 à 6 uur per nacht voldoende. En snel praten. De Vos spreekt alsof de tijd hem op de hielen zit. Maar de kern van zijn aanpak is focussen en efficiënt werken.
1
‘Focus is een goede planning. Als je goed plant, ben je sneller klaar. Dat zeg ik ook altijd tegen aio’s. Met 40 uur in de week, kun je in vier jaar klaar zijn. Als je niet goed plant, kost het je 60 uur.’
2
‘Focus betekent ook een goede voorbereiding. Je moet goed nadenken welke richting je uit wilt. Als zich iets nieuws aandient, moet je je afvragen of het past in jouw lijn. Als alle pijltjes in dezelfde richting gaan, creëer je synergie. Het is veel moeilijker om ballen in de lucht te houden die niets met elkaar te maken hebben.’
3
‘Focus is timemanagement. Je moet je tijd goed gebruiken. Amerikaanse wetenschappers maken lange dagen. Maar ze gebruiken veel van die tijd om koffie te drinken en te leuteren. Telefoontjes van mensen die iets van me willen waar ik niks mee kan, kap ik af. Dat kan soms best bot overkomen, maar het scheelt tijd.’
4
‘Denk aan de 80/20-regel. Tachtig procent van je energie gaat naar twintig procent van je problemen. De meeste tijd en energie gaat op aan de verkeerde dingen, aan gezeur. Als je dat nu eens omdraait: zo veel mogelijk doen in zo min mogelijk tijd.’
5
‘Stel jezelf deadlines. Perfectie is een asymptoot. Daarmee bedoel ik dat je nooit klaar bent. Dat geldt zeker voor wetenschappers. Het werk is nooit af. Het gaat erom dat je weet wanneer iets goed genoeg is. Stel jezelf daarom deadlines.’
Illustratie: Ratch