Foto: Dave Thomas
Die zoektocht stond decennialang op een laag pitje. Het is relatief duur te bewijzen dat een antibioticum werkt, terwijl de middelen voor lage prijzen worden verkocht. Dat laatst zorgt er ook voor dat niet altijd even zorgvuldig wordt omgegaan met antibiotica. In de veehouderij werden ze gebruikt als groeibevorderaars en in Oost-Europa en Azië schrijven artsen de middelen overmatig voor. Het is dan ook niet verbazingwekkend dat resistente bacteriën, en de bijbehorende ziektes en infecties, bezig zijn aan een opmars.
De laatste jaren speuren meer en meer academische onderzoekers naar nieuwe antibiotica, zegt Oskar Kuipers, hoogleraar Moleculaire genetica van prokaryoten aan de Rijksuniversiteit Groningen en één van de gasten komende donderdag.
Zelf werkt Kuipers aan zogeheten lantibiotica. Deze categorie van bacteriedodende stoffen ziet er – simpel gezegd – uit als een kralenketting. Individuele ‘kralen’ reageren met elkaar waardoor de ketting op zichzelf terugvouwt en in ieder lantibioticum chemische ringen ontstaan. Kuipers maakt telkens nieuwe combinaties van ringen, alsof je alle mogelijkheden schudt als een pak kaarten. Zo kan 10 duizenden tot uiteindelijk een miljoen nieuwe varianten maken. ‘Helemaal new-to-nature. Je ziet ze nergens anders’, zegt hij. Collega’s in Zwitserland bekijken voor grote aantallen stoffen tegelijk hoe goed hun bacteriedodende werking is. ‘Dit leverde al een paar interessante moleculen op die we verder willen onderzoeken.’
Dit leverde al een paar interessante moleculen op die we verder willen onderzoeken
Oskar Kuipers, hoogleraar Moleculaire genetica van prokaryoten
Zijn college Gilles van Wezel, hoogleraar Moleculaire biotechnologie aan Leiden Universiteit, onderzoekt bacteriën uit de groep Actinomyceten, die in grote getalen in tuinaarde leven, op nieuwe antibiotica. Het leeuwendeel van de bekende antibiotica is hier ook gevonden. Van Wezel wil hiervoor niet alleen op zoek naar onbekende bacteriën, maar weet dat bekende bacteriën ook nog geheimen bevatten. In hun genoom vind je namelijk de instructies voor ‘slapende’ antibiotica; nog niet waargenomen stoffen die de bacterie alleen bij zeer specifieke omstandigheden maakt. Van Wezel wil deze slapers wekken en speurt daarom naar schakelaars die de productie tegenhouden.
Met de ontdekking van interessante nieuwe antibiotica begint in sommige opzichten het werk pas, voegt Kuipers toe. Je moet onderzoek gaan doen naar eventuele giftigheid, hoe de stof zich door het lichaam verspreid. Ook beginnen de kosten op te lopen. ‘Een eerste fase test om te kijken of een middel werkt, is al kostbaar’, zegt hij. ‘Maar een fase 2 en 3-test kosten 500 miljoen. Dat kan de academische wereld niet betalen, je moet naar de farmacie.’
Science Café Wageningen, 19.45 uur op donderdag 22 oktober in Loburg Wageningen. Toegang gratis.
Sportprestaties alleen top met goede voeding
Science Café zoekt oorsprong muziek