Foto: van links naar rechts: Puccini, Giacosa en Illica
De multivariate analyse is een handig stuk onderzoekgereedschap voor vraagstukken waarbij meerdere variabelen een rol spelen. Deze vorm van statistiek wordt dan ook gebruikt in allerlei vakgebieden, zowel in de natuur- als sociale wetenschappen, voor het modelleren van systemen. De Wageningse onderzoeker Saccenti gebruikt de multivariate analyse meestal voor de synthetische biologie. Nu maakt hij een uitstapje naar zijn geliefde klassieke muziek. Hij is namelijk niet alleen Wagenings onderzoeker, maar ook lid van de Italiaanse vereniging van muziekcritici en redacteur van het online Italiaans muziektijdschrift OperaClick.com.
Jarenlang braken de klassieke muziekkenners zich het hoofd wie er precies verantwoordelijk was voor de beroemdste opera’s van de Italiaanse componist Giacomo Puccini in het begin van de 20ste eeuw. Puccini, ‘de grootste componist na Verdi’, schreef belangrijke opera’s als La bohème, Tosca en Madama Butterfly. Maar hij deed dat niet alleen. Een fameus duo, bestaande uit rijmkunstenaar Giuseppe Giacosa en toneelkunstenaar Luigi Illica, leverde de belangrijkste bijdrage aan de bekende opera’s. Steeds was de vraag: wat was ieders bijdrage aan het eindresultaat? De correspondentie tussen de beroemde componist en de twee dichters bood geen uitsluitsel. De multivariate analyse wel, honderd jaar na dato.
Saccenti loste het taalkundige vraagstuk op met zijn computer. Hij nam de geschriften van Giacosa en Illica voor hun succesvolle samenwerking en kreeg zo 34 teksten van Illica en 28 geschriften van Giacosa. Die werden, aan hand van de woordkeuze, woordlengte en zinsopbouw, in een tabel omgezet door de computer. Daarnaast werden de drie gezamenlijke opera’s van de dichters, opgeknipt in negen bedrijven, aan een computertaalkundige analyse onderworpen.
En dat leidt tot nieuwe inzichten. Waar Giacosa in het literatuuronderzoek meestal naar voren komt als de belangrijkste aangever van Puccini, ontdekt onderzoeker Saccenti juist dat de impact van Illica op de stijl en de poëtische toon van de drie libretto’s veel groter was dan verwacht. Daarom moet de heersende gedachte dat Illica alleen maar verantwoordelijk was voor het dramatische deel van de liederen, worden herzien, concludeert de onderzoeker in het tijdschrift Digital Scholarship in the Humanities.
‘Deze publicatie was een manier om mijn twee grote interessegebieden – wiskunde en muziek – te combineren’, zegt Saccenti. ‘Ik probeer vaker om de multivariate statistiek toe te passen in de geesteswetenschappen. Zo heb ik ook de goddelijke komedie van Dante geanalyseerd.’