Sinds 2011 is er een vangstverbod voor paling uit een groot deel van het Nederlandse oppervlaktewater. Het sediment van met name het stroomgebied van de Maas en de Rijn is te vervuild met dioxines en pcb’s (polychloorbifenylen), stoffen met een lange afbraaktijd in het lichaam. Paling uit die wateren overschrijdt de veilig geachte waarden ruimschoots. Wagenings onderzoek toont aan dat het vangstverbod meer dan terecht is.
Toxicoloog Van den Dungen vond uit het hele land tachtig regelmatige palingeters – voornamelijk vissers en handelaren – bereid zich te laten onderzoeken en interviewen voor haar studie. Zij eten minimaal eens per maand een portie van 150 gram paling. De gemiddelde Nederlander eet gemiddeld maar eens per jaar zo’n mootje paling. Een deel van de deelnemers had paling op uit de verontreinigde gebieden.
Met name van de pcb-gehaltes ben ik wel geschrokken
Myrthe van den Dungen
De eters van ‘vuile paling’ bleken gemiddeld 2,5 keer hogere gehaltes aan dioxine-achtige stoffen in hun lichaam te hebben dan de eters van ‘schone paling’. Het gehalte aan pcb’s en hormoonverstorende pcb-metabolieten was tot wel 10 keer hoger. Beide waarden liggen boven de als veilig aangenomen waarde. ‘Met name van de pcb-gehaltes ben ik wel geschrokken’, zegt Van den Dungen. ‘Dat zijn gehaltes die vergelijkbaar zijn met de hoogst gemeten waarden ter wereld. De dioxinegehaltes zijn wel hoog, maar alweer lager dan de waarden die in de jaren tachtig werden gemeten.’
DNA-methylering
Van den Dungen onderzocht ook effecten op het DNA van de palingeters. Zij keek naar hoeveel en op welke plekken het DNA is gemethyleerd. Methylering van DNA (de aanwezigheid van een methylgroep -CH3 op het nucleïnezuur cytosine) wordt in verband gebracht met diverse ziektes. Zij vond verschillende genen die betrokken zijn bij kanker en de werking van het immuunsysteem die anders waren gemethyleerd. Die veranderingen traden vooral op rondom plekken die betrokken zijn bij de aan- en uitschakeling van die genen. De resultaten wijzen volgens Van den Dungen op een mogelijk effect van de aangetroffen verontreinigingen op de gezondheid.
Desondanks is er volgens de toxicoloog geen reden voor paniek voor de mannen met de verhoogde gehaltes. Basale gezondheidstesten brachten geen ziektes aan het licht. Van den Dungen: ‘De veilige waarden zijn gericht op het beschermen van de meest gevoelige personen: moeders en hun ongeboren baby’s.’ Dat wil overigens niet zeggen dat er geen gezondheidseffecten kunnen voorkomen. ‘Meer subtiele negatieve gezondheidseffecten kunnen op basis van onze resultaten niet worden uitgesloten, en op basis van de literatuur zelfs worden verwacht.’
Het advies van Van den Dungen is daarom duidelijk: eet geen paling uit gebieden waar het vangstverbod van kracht is. Overigens komt 95 procent van de in ons land verkochte paling uit kwekerijen. Hoeveel zelfgevangen paling door sportvissers toch wordt gegeten is niet bekend.