Wetenschap
Achtergrond

‘Systematisch wangedrag moet je corrigeren’ – Hoofdredacteur Geoderma geeft uitleg bij ban op Spaanse hoogleraar

Citation stacking, wetenschappelijk wangedrag met referenties, is niet of nauwelijks te corrigeren. Het journal Geoderma doet een poging. Het blad noemt in een editorial alle getroffen artikelen en doet de dader in de ban. Hoofdredacteur Jan Willem van Groenigen geeft uitleg.
Roelof Kleis

foto Guy Ackermans

Precies een week was persoonlijke hoogleraar Soil Biogeochemistry Jan Willem van Groenigen editor-in-chief van het bodemkundige tijdschrift Geoderma toen hij, nu ruim een jaar geleden, de kwestie Cerdà op zijn bord kreeg. Hoogleraar Artemi Cerdà van de universiteit van Valencia (Spanje), bleek al jaren bezig zijn citatiescores op te poetsen door als reviewer van manuscripten onterechte referenties naar zijn eigen artikelen te adviseren. Ook bij Geoderma was hij actief als reviewer.

Na de rel trok de Spanjaard zich terug uit zijn functies bij de betrokken journals. Sommige bladen maakten melding van het aantal door hen gepubliceerde artikelen met een gemankeerde referentielijst. Maar daar bleef het wel zo’n beetje bij. Tot onvrede van met name de jongere generatie bodemkundigen. In een online open brief vroegen zij de betrokken journals en de European Geosciences Union (EGU) om het reviewproces te verbeteren en het onrecht te corrigeren. Met hun opmerkelijke editorial geven Van Groenigen en andere redacteuren van Geoderma antwoord op die vraag.

Dit was niet zomaar iemand die een beetje te enthousiast referenties suggereerde

Vind jij ook dat er te weinig lessen zijn getrokken uit wat er is gebeurd?

‘Ja. Sommige journals, met name die van de EGU, zoals SOIL en Solid Earth, hebben in eerste instantie goed en snel gehandeld met het naar buiten brengen van de zaak. Maar met elkaar hebben we daarna te weinig ondernomen. De citatiescores zijn niet gecorrigeerd of van commentaar voorzien. Het is niet duidelijk wat voor maatregelen de meeste tijdschriften hebben genomen. Dat is echt schadelijk. Ik heb het idee dat sommige mensen zich niet realiseren dat dit niet zomaar iemand was die een beetje te enthousiast referenties suggereerde. Dit was echt systematisch wangedrag. Als je dat niet corrigeert, als je het zelfreinigende vermogen van de wetenschap op zo’n moment niet mobiliseert, dan kunnen we wel ophouden met zijn allen.’

Hoe ging Cerdà te werk?

‘Bij ons bestonden zijn reviews meestal uit een paar korte, weinigzeggende opmerkingen: “een fantastisch paper, ik suggereer enkele minor revisions. Maar the devil was in the details, want in de bijgevoegde pdf stonden meestal tal van commentaren op de introductie en de discussie van het artikel, waar volgens Cerdà een hoop referenties bij moesten om het onderzoek “in een bredere context te plaatsen” of “meer up-to-date te maken”. Vrijwel al die referenties betroffen zijn eigen werk of tijdschriften waarvan hij editor was. Hij ondertekende altijd met zijn eigen naam, wat ongebruikelijk is aangezien het reviewproces anoniem is. Gezien zijn prominente positie zal het noemen van zijn naam over het algemeen een stimulans zijn geweest voor de auteurs om zijn suggesties op te volgen.’

Controleert een editor dat niet?

‘We hebben een fout gemaakt door dat niet altijd te checken. Dat gaan we voortaan anders doen. Maar aan de andere kant: dat heeft ook met vertrouwen te maken. Het is vrij gebruikelijk dat een reviewer zegt dat hij in een pdf nog een paar kleine suggesties heeft. Maar dan gaat het om punten en komma’s. Het reviewproces is gebaseerd op onderling vertrouwen en verantwoordelijkheid nemen. We zijn misleid. Als een reviewer suggereert om twintig, soms dertig, citaties toe te voegen, dan is er iets grondig mis met de referentielijst. Dan heeft de auteur zijn huiswerk niet goed gedaan en moet de reviewer afwijzing van het artikel suggereren, of op zijn minst major revisions. En als er dan ook nog vrijwel uitsluitend referenties bij zitten waar de reviewer persoonlijk voordeel bij heeft…’

Als je het zelfreinigende vermogen van de wetenschap op zo’n moment als dit niet mobiliseert, kunnen we wel ophouden met zijn allen.

Zijn de onterechte referenties te corrigeren?

‘Nee, en dat is wat zo frustreert. Databanken als Scopus en Web of Science passen hun citatierecords niet achteraf aan. Aan de ene kant snap ik dat wel. Artikelen die gepubliceerd zijn, zijn gepubliceerd. Daar hebben we als editors destijds onze verantwoordelijkheid voor genomen. Je kunt de geschiedenis niet herschrijven. Als auteurs in de fout gaan, kun je in het uiterste geval het artikel intrekken. Maar dat zou hier totaal onterecht zijn. Een rectificatie in ons blad had ook gekund, maar daarmee verander je die citatiescores van Scopus en Web of Science niet. Bovendien vind ik het naar de auteurs toe ook niet correct als er een corrigendum aan hun artikel zou zitten.’

Jullie hebben als alternatief een lijst gepubliceerd met de getroffen artikelen en de onterechte referenties. Wat lost dat op?

‘Dit is eigenlijk een collectief erratum, waarin we laten zien wat er is gebeurd. We hebben voor de toekomst vastgelegd wat er is misgegaan. Dit is het beste wat we kunnen doen. Als er vragen zijn over bepaalde citatiescores van personen of impactfactoren van tijdschriften, is er nu iets om aan te tonen dat dat mogelijk door citatiemanipulatie tot stand is gekomen. Zeker als andere tijdschriften ons voorbeeld gaan volgen.’

Jullie doen bovendien Cerdà in de ban als reviewer, editor en auteur. Gaat dat niet te ver?

‘Om een goed tijdschrift te maken, heb je reviewers en editors nodig die hun verantwoordelijkheid nemen. Cerdà heeft laten zien dat hij dat niet doet. Hij heeft een heel raar beeld van het reviewproces, wat ingaat tegen alles waar wij voor staan, en verdedigt dat in het openbaar. We kunnen hem dus niet meer vertrouwen. Ook niet als auteur. Als hij de maatstaven wil volgen die voor ons allemaal gelden, is hij weer welkom.’

Met die ban tref je ook zijn coauteurs. Eén van hen is een Wageningse collega die in verband met de kwestie-Cerdà afgelopen jaar door de Commissie Wetenschappelijke Integriteit van WUR op de vingers is getikt voor wetenschappelijk laakbaar gedrag. Heeft dat een rol gespeeld?

‘De collega in kwestie was niet actief als auteur of reviewer bij ons tijdschrift; de enige persoon die bij ons iets fout heeft gedaan, is Cerdà. Het is natuurlijk wel zo dat een aantal mensen enorm heeft “geprofiteerd” van zijn wangedrag, als je het zo kunt noemen. Ik denk dat het redelijk is die referenties in perspectief te zetten. Als het mij was overkomen, zou ik het verschrikkelijk vinden, maar ik zou het uiteindelijk wel beter vinden als het werd gecorrigeerd. Dat is overigens ook de reactie van andere Wageningse onderzoekers die – in minder mate – baat hebben gehad van deze citaties.’

Verwacht je dat andere getroffen journals het voorbeeld van Geoderma gaan volgen?

‘De journals zijn vooraf op de hoogte gesteld van wat we gingen doen. Er is niemand geweest die heeft gezegd dat dit niet kan. Maar of ze het navolgen, weet ik niet. In ieder geval ligt er nu meer druk op om duidelijker te zijn over wat er nu precies is gebeurd. Dat is al winst.’

Lees ook:

Leave a Reply


Je moet inloggen om een comment te plaatsen.