Foto: Remo Wormmeester
Elke ochtend en avond wurmen hordes studenten zich in overvolle treinen en bussen die hen van en naar de diverse campussen in Nederland vervoeren. Dat is niet alleen irritant, maar ook ontzettend duur; buiten de spits kunnen de meeste van die bussen en treinen in de remise blijven. Dus vroeg onderwijsminister Jet Bussemaker vorig jaar of onderwijsinstellingen willen meehelpen om zo veel mogelijk studenten uit de spits te krijgen. Dat zou een flinke besparing opleveren op de ov-studentenkaart. De NS herhaalde dit verzoek begin vorige maand nog eens, omdat de vervoerder voor de komende tijd een tekort aan treinen voorziet.
De reacties vanuit het hoger onderwijs waren niet mals. ‘’s Morgens de school dichtgooien, dat gaan we dus niet doen’, foeterde collegevoorzitter Ron Bormans van de Hogeschool Rotterdam. Ook universiteitenvereniging VSNU en de Vereniging Hogescholen reageerden afwijzend.
Ondertussen is de ‘taskforce Beter Benutten’ opgericht, waarin onderwijsinstellingen, ov-bedrijven, overheden, studenten en scholieren samen op zoek gaan naar manieren om efficiënter gebruik te maken van het openbaar vervoer. Het advies wordt eind december of begin januari verwacht. De vraag is of roosteraanpassingen deel zullen uitmaken van dat advies, want nog steeds mitsen en maren hogescholen en universiteiten over alle moeilijkheden daarvan. Maar wat is nu eigenlijk het probleem? De voordelen op een rij.
Minder slaperig naar college
Voor studenten is het een prima idee om na negen uur naar college te gaan. ‘Adolescenten zijn ’s ochtends niet op hun best, ze kunnen zich slecht concentreren en hebben weinig aandacht voor lessen’, zegt universitair hoofddocent Jérôme Gijselaers, die aan de Open Universiteit onderzoek doet naar biologische leefstijlfactoren op onderwijssucces. ‘De frontaalkwab, het voorste deel van de hersenen, is tussen je 18de en 25ste nog volop in ontwikkeling’, aldus Gijselaers. Iedereen weet: kleine kinderen rennen voor dag en dauw door het huis, maar zodra de puberteit aanbreekt zijn ze ineens niet meer uit bed te branden. Allemaal biologie: pas vanaf je 25ste normaliseert het slaapritme.
Een aantal biologische processen maakt van de meeste studenten nachtvlinders. Gijselaers: ‘De aanmaak van melatonine, de stof waar je slaperig van wordt, begint bijvoorbeeld later dan bij volwassenen. Verder is er een sociaal-evolutionaire reden: op het moment dat sociale activiteiten belangrijker worden en jongeren zich seksueel ontplooien, is het handig om ’s avonds actief te zijn.’
Lekker zitten in de trein
De minister en de vervoersbedrijven hebben nooit beweerd dat álle studenten weg moeten blijven uit de spits. ‘Niemand zegt: ‘u mag nooit meer om negen uur een college roosteren’, lacht voorzitter Hans de Vroome van de Stuurgroep ov-studentenkaart, een samenwerkingsverband van alle vervoersbedrijven. ‘Ik heb voor diverse onderwijsministers uitgezocht of het een goed idee is als de ov-studentenkaart pas na de ochtendspits mag worden gebruikt. Maar ik heb altijd gezegd: daar moet je niet aan beginnen. Je hoeft namelijk maar 10, 20, misschien 30 procent van de spitsreizigers naar de daluren te krijgen en de kans op een zitplaats is ineens veel groter.’
Als het lukt om meer studenten naar de daluren te dirigeren door colleges te verschuiven, is dat goed nieuws voor degenen die wél om negen uur op bijvoorbeeld hun stageadres of practicum moeten verschijnen.
Meer geld, beter onderwijs
Als hogescholen en universiteiten hun hakken in het zand blijven zetten en de roosters niet aanpassen, gaat er 200 miljoen euro aan onderwijsinvesteringen aan hun neus voorbij. ‘Dat lijkt me een goede reden om serieus mee te denken’, zei onderwijsminister Jet Bussemaker in 2014.
De ov-kaart mag over tien jaar hooguit 750 miljoen euro per jaar kosten, in plaats van bijna een miljard. Een flinke opgave, want straks mogen ook minderjarige mbo-scholieren gratis reizen. Studenten uit de spits krijgen lijkt de enige manier. Want een trajectkaart, een idee dat de PvdA ooit opperde, levert simpelweg te weinig op. Nu al slurpt het traject van en naar de onderwijsinstelling de meeste kilometers op.
Geen wilde bouwplannen meer
Eigenlijk hebben onderwijsinstellingen dezelfde ‘piekproblemen’ als vervoersmaatschappijen, zei collegevoorzitter Paul Rüpp van Avans Hogescholen in 2013 al. Collegezalen staan soms uren leeg, terwijl er op andere momenten te weinig ruimte is.
Daar valt wat aan te doen, blijkt uit een experiment op het Deltion College, een mbo-instelling in Zwolle. Voor een deel van de studenten bestaat een dag nu uit twee halve dagen van vier uur, vertelt adviseur onderwijslogistiek Willem Brinkman. De eerste groep begint om acht uur, de tweede groep om één uur. ‘Voordeel is dat we het gebouw veel efficiënter gebruiken. De lokalen die we hebben zijn constant bezet en niemand hoeft naar een plekje te zoeken.’
De nieuwe manier van roosteren is volgens Brinkman niet dé oplossing voor het spitsprobleem. Maar Cees Dijkhuizen, programmamanager mobiliteit van de gemeente Zwolle, is er toch blij mee. ‘De trein die om kwart over acht aankomt in Zwolle zit het volst, dus als een deel van de Deltion-studenten een trein eerder pakt, scheelt dat weer.’
Wie meewerkt, wordt verwend
In de verwoede pogingen meer reizigers uit de spits te krijgen, wordt er allerlei leuks verzonnen. Zo staat er in Zwolle een gratis ontbijtje klaar voor vroege vogels die voor achten de trein nemen en sparen Nijmeegse studenten voor muziek of kleding als ze tijdens daluren in de trein stappen. Groningen en Nijmegen experimenteren met e-bikes voor studenten die buiten de stad wonen.
Mol: ‘Heikel punt’
Colleges later laten beginnen om studenten uit de spits te halen, is in Wageningen een heikel punt, laat rector magnificus Arthur Mol weten. Later beginnen betekent namelijk ook langer doorgaan, waar de Studentenraad nu al geen voorstander van is. Overigens denkt Mol dat buiten de spits reizen vooral in grote steden voor verlichting in treinen en bussen kan zorgen. ‘Veel van onze studenten wonen in of dichtbij Wageningen. Bussen naar de campus zitten wel behoorlijk vol, maar het komt nauwelijks voor dat de bus je laat staan.’ Colleges eerder laten beginnen zou in Wageningen ook een optie zijn, om de fietsfiles rondom de campus aan te pakken. Maar of studenten daar blij van worden is de vraag. LvdN