De twee Utrechtse winnaars zijn analytisch chemicus Albert Heck en biofysicus Alexander van Oudenaarden. In Leiden hebben psycholoog Eveline Crone en fysisch chemicus Michel Orrit gewonnen. De laureaten ontvangen ieder 2,5 miljoen euro voor hun “voortreffelijke,baanbrekende en inspirerende werk”. De premies worden jaarlijks aan drie of vier wetenschappers toegekend.
Wageningen
Sinds de start in 1995 heeft de Universiteit Leiden de prijs al 21 keer ontvangen, meer dan alle andere universiteiten. Utrecht is de nummer twee met veertien van de 85 Spinozapremies. Wageningen staat met drie Spinoza’s op de achtste plaats. Marcel Dicke (2007), Willem de Vos (2008) en Marten Scheffer (2009) zijn de enige drie Wageningse Spinoza-winnaars.
Eveline Crone is de zestiende vrouw die de premie krijgt. Bij het grote publiek is Crone waarschijnlijk de meest bekende van de vier. Zij bestudeerde als een van de eersten ter wereld ‘het puberende brein’ en kreeg veel aandacht voor het populair-wetenschappelijke boek dat ze daarover schreef. Ze heeft richting gegeven aan een nieuw onderzoeksveld, aldus NWO.
De andere laureaten zijn alle drie in ongeveer dezelfde hoek van de wetenschap actief: de biochemie. Twee van hen werken zelfs met ongeveer dezelfde techniek: spectrometrie en spectroscopie. Albert Heck levert een ‘grote bijdrage’ aan het in kaart brengen van alle eiwitten in menselijke cellen en hun biologische functies. De techniek die hij gebruikt, massaspectrometrie, levert volgens de NWO bovendien een belangrijke bijdrage aan het huidige onderzoek naar ziekte en gezondheid en daarmee aan nieuwe en betere geneesmiddelen.
Pionier
Michel Orrit is hoogleraar spectroscopie en ontrafelt de fysische en chemische processen in levende materie. Zijn werk is relevant voor het onderzoek naar ingrijpende ziektes als alzheimer en ebola. Orrit legde de basis voor de single-molecule-optica: een techniek waarmee afzonderlijke moleculen bekeken kunnen worden. Alexander van Oudenaarden, onder meer algemeen directeur van het Hubrecht Instituut, is pionier in de single-cell biology. Hij onderzoekt de manier waarop cellen netwerken van genen en eiwitten gebruiken om zich te ontwikkelen tot verschillende typen: waarom wordt de ene cel een huidcel en de andere een longcel?
Een Spinozapremie kun je niet aanvragen. Kandidaten worden voorgedragen door onder anderen de rectoren van universiteiten, NWO- en KNAW-afdelingen en het Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren. Dit jaar ontving de Spinozacommissie 34 voordrachten.