Wetenschap - 3 september 2009
Scheffer herkent signalen die een grote omslag aankondigen
Verschillende systemen, van de hersenen tot het financiële stelsel, geven dezelfde waarschuwingssignalen af voordat er een grote omslag plaatsvindt.
Algemene waarschuwingssignalen voor een omslag zijn bijvoorbeeld een traag herstel na verstoring, critical slowing down in vaktermen. Flickering, is een ander waarschuwingssignaal dat voorafgaat aan een definitieve omslag. Van Nes legt uit: ‘Bij flickering wisselt het systeem door verstoringen steeds tussen twee evenwichtstoestanden, bijvoorbeeld van ‘begroeid’ naar ‘woestijn’ en weer terug, of van een heldere naar een troebele toestand van een meer’. Een derde signaal is dat fluctuaties van het systeem langzamer, maar groter worden. Met andere woorden, vandaag lijkt meer op gisteren. Ook de elementen van een systeem gaan meer op elkaar lijken. Dit principe zie je bij verwoestijning van gebieden. De aanwezige vegetatie-patches gaan meer en meer op elkaar lijken vóór de definitieve omslag naar woestijn. Bij een epilepsieaanval gebeurt iets vergelijkbaars. Vlak voor een aanval vertonen de hersencellen sterk synchrone activiteit. En als het financiële systeem een kantelpunt nadert gaan de elementen, mensen, ook meer hetzelfde doen. ‘Bij onzekerheid op de financiële markten zie je dat handelaren elkaars gedrag gaan kopiëren’, licht Scheffer toe. ‘Als de zaak dan gaat schuiven, schuift iedereen mee en is er paniek.’
Zie ook achtergrondartikel Scheffer