Dat onderzoek is van natuurkundige Folkert Boersma en collega’s. Boersma (Meteorologie en luchtkwaliteit en het KNMI) bracht de uitstoot van luchtvervuilende stikstofoxiden door de scheepvaart in kaart met hulp van satellietmetingen. Die data komen van het Fins-Nederlandse OMI, een spectrometer die in 2004 in een baan om de aarde werd gebracht om de ozonlaag in de gaten te houden.
De emissie door vrachtschepen wordt tot nu toe berekend op basis van scheepsgegevens. Maar dat zijn zogenoemde ‘bottom-up’ schattingen gebaseerd op aannames omtrent het type motoren, brandstofverbruik, de omvang van de lading en de vaarsnelheid. Dergelijke berekeningen worden bovendien maar eens in de vijf jaar gedaan. Boersma is de eerste die de uitstoot boven vier vaarroutes in Europese zeeën heeft gemeten.
De OMI-spectrometer gebruikt een deel (golflengte 270-500 nanometer) van het door de atmosfeer weerkaatste zonlicht om een atmosferische vingerafdruk van stikstofdioxide (NO2) te nemen. In dit geval: de hoeveelheid stikstofdioxide in de lucht die kan worden toegeschreven aan de scheepvaart. Boersma koos daarvoor vier drukbevaren routes uit: op de Middellandse Zee naar het Suezkanaal, de Golf van Biskaje, de Noordzee en de Oostzee.
De metingen laten fraai zien hoe de uitstoot in 2009 als gevolg van de wereldwijde economische crisis scherp daalt. Door de crisis is er minder verhandeld en gevaren. Maar dat is niet het enige effect van de crisis. Boersma toont aan dat de schepen ook langzamer zijn gaan varen. Door langzamer te varen wordt (dure) brandstof bespaard.
Boersma koppelde daartoe op een slimme manier gegevens over de dichtheid van de scheepvaart op de Middellandse Zee en het aantal schepen dat het Suezkanaal passeert. Het gemiddelde vrachtschip in de Middellandse Zee blijkt in 2009 dertig procent langzamer te zijn gaan varen. Per schip halveert dat bijna de uitstoot van stikstofoxiden. Boersma: ‘Uit diversebronnen was wel bekend dat kapiteins dat deden, maar we hebben het nu daadwerkelijk kunnen aantonen.’
Of die milieuwinst blijvend is, is overigens maar de vraag. ‘Nu brandstof goedkoper is geworden en de wereldhandel weer wat aantrekt, schat ik in dat er wel weer harder gevaren wordt’, denkt Boersma. Zijn metingen gaan tot 2012. De milieuwinst is bovendien relatief. De scheepvaart is verantwoordelijk voor 15 procent van de totale uitstoot van stikstofoxiden doorde mens. Dat aandeel is ondanks het langzamer varen alleen maar toegenomen. Dat komt doordat het wegverkeer en de industrie steeds minder stikstofoxide uitstoten.