Rijst telen doe je in sawa’s – onder water gezette velden waarin je de rijst uitplant. Dat is het gangbare beeld. Veel minder bekend is dat je rijst ook kunt zaaien op een stuk land dat je daarna gaat irrigeren. Dan verbouw je rijst net zoals je tarwe en mais verbouwt, op een bodem die je niet verzadigt met water. Daarom wordt het ook wel aerobic rice genoemd. Rijst telen met meer zuurstof en minder water.
Door de toenemende watertekorten staat de gangbare natte rijstbouw onder druk in veel gebieden en is het minder productieve aerobic rice aan een opmars bezig. Het internationale rijstonderzoeksinstituut IRRI en de Chinese overheid steken sinds vijftien jaar geld in nieuwe aerobe rijstrassen, want de rijstrassen met hoge opbrengsten gedijen niet buiten de sawa’s en de bestaande aerobic rassen halen een lagere opbrengst. Kruisingen moeten leiden tot the best of both worlds.
Promoverdus Masood Awan ging de mogelijkheden voor de aerobic rice na in de hete Punjab in Pakistan. Hij testte drie lokale en twee exotische rijstrassen op een onderzoeksstation van de universiteit van Faisalabad, waarbij hij de hoeveelheid irrigatiewater en stikstof varieerde. Zo vond hij dat met name de exotische rassen een mooie opbrengst haalden met een waterbesparing van 20 procent . Dat is in lijn met eerder onderzoek in andere klimaatzones. Awan denkt dat de rijstboeren de verhouding tussen rijstopbrengst en waterefficiëntie nog verder kunnen optimaliseren.
Ook vond hij een opmerkelijk verband tussen het water- en stikstofgebruik. In het irrigatiesysteem leidde een hogere mestgift niet of nauwelijks tot meer opbrengst, terwijl dat in een sawa wel zo is. Dat is slecht nieuws: bij minder water neemt de stikstofefficiëntie af. Waar blijft die niet door de plant opgenomen stikstof? ‘Die zit waarschijnlijk niet in de bodem’, zegt begeleider Pepijn van Oort. ‘Ik denk dat de stikstof, via een proces van nitrificatie en denitrificatie in de bodem, de lucht in is gegaan.’ Nader onderzoek moet uitwijzen of vaker kleinere porties stikstof en meer humus in de bodem tot minder stikstofverlies leidt.
Maar belangrijker, zo bleek uit een enquête onder Pakistaanse boeren, is de ontwikkeling van een lokale aerobic cash crop. De boeren willen het waterbesparende rijstsysteem best uitproberen, omdat de waterschaarste een grotere bedreiging voor hun rijstteelt is dan een gebrek aan land. Ze kunnen zich dus een iets lagere opbrengst per hectare permitteren. Bovendien kunnen ze op deze manier op arbeid (rijst uitplanten) en energie (waterpomp) besparen. Maar ze kunnen de in Pakistan favoriete basmati rijst niet telen met dit systeem, de beschikbare aerobic rassen leveren veel minder geld op.
Daarom ligt de bal nu bij de plantenveredelaars. Gezocht: een even smakelijk rijstras als basmati dat goed gedijt in een kort groeiseizoen, tegen droogte kan en een wortelstelsel heeft dat dieper de bodem in gaat. Dan heb je more cash and crop per drop.
Masood Iqbal Awan promoveerde op 16 oktober bij Holger Meinke, (ex)hoogleraar Crop and Weed Ecology