(Foto: Shutterstock)Dat zegt D66-kamerlid Cees Verhoeven. En, ja, als het dan nodig is, wil hij daar best minister van zijn. Verhoeven deed die uitspraak, daartoe uitgedaagd door hoogleraar Digitale beveiliging Bart Jacobs (Radboud Universiteit). Jacobs leidde het forumdebat van de jaarlijkse Security- en Privacyconferentie van SURF. SURF is de ICT-organisatie van en voor het onderwijs in onderzoek in ons land. De conferentie vond donderdag en vrijdag op de campus plaats in Orion.
Hackbaar
In het panel zaten naast privacy-specialist Verhoeven ook diensPvdA-collega Astrid Oosenbrug, lijsttrekker Ancilla van de Leest (Piratenpartij) en onderzoeker Frederik Zuiderveen Borgesius van de Universiteit van Amsterdam. Onderwerp van gesprek was de vraag of de democratie hackbaar is. Specifieker: zijn de verkiezingen van buitenaf beïnvloedbaar en te manipuleren? Ja, dat kan. Daarover was niet alleen het forum, maar ook de zaal het wel eens.
Je kunt mensen dingen laten zeggen die nooit gezegd zijn en zo elke gewenste nepwerkelijkheid creeren
Joost Schellevis, techn-journalist NOS
Er zijn tal van manieren waarrop die beïnvloeding plaats kan vinden. Het meest direct door het stemproces zelf te manipuleren . Maar daarvan is tot nu toe nooit aangetoond dat het gebeurt of is gebeurd. Ook niet bij de recente verkiezingen in de VS. Nep-nieuws verspreiden is misschien wel veel effectiever en in ieder geval makkelijker. Tech-journalist Joost Schellevis (NOS) liet een paar ontwikkelingen de revue passeren die het mogelijk maken om nepnieuws griezelig echt te laten lijken.
Stemsoftware
Met de nieuwste stemsoftware kun je iemand woorden in de mond leggen die hij of zij in werkelijkheid nooit heeft gedaan. Helemaal eng wordt het als daarnaast ook nog soortgelijke software wordt gebruikt voor gezichtsmimiek. Op internet staan voorbeelden van dergelijke real-time facial reenactment filmpjes. ‘Voor nepnieuwsmakers is dit een uitkomst’, zegt Schellevis. ‘Je kunt mensen dingen laten zeggen die nooit gezegd zijn en zo elke gewenste nepwerkelijkheid creëren. De voortekenen zijn zorgelijk.’
Maar het kan ook een stuk subtieler, zegt Van de Leest (Piratenpartij)
. Neem de veelgebruikte stemwijzer. ‘Geen van de vragen in de stemwijzer gaat over privacy en de beveiliging daarvan. Maar dat is wel een van onze belangrijkste thema’s. Wij komen dus niet goed uit zo’n stemwijzer naar voren.’ ‘Mee, eens. Het zou eens goed uitgezocht moeten worden of one-issue partijen wel goed in de stemwijzers aan bod komen’, bevestigde Verhoeven.
Oostenbrug (PvdA) bagatelliseert de invloed van de stemwijzer. ‘Als je een stemwijzer invult, kom je op een partij uit. Ik denk en hoop dat veel mensen stemmen op een persoon die ze vertrouwen.’ Ook onderzoeker Zuiderveen Borgesius denkt dat het wel meevalt met het effect van al die beïnvloeding. Ook als het om nepnieuws gaat. ‘Als burger vind ik nepnieuws doodeng. Maar er is heel weinig wetenschappelijk bewijs dat het veel invloed heeft buiten de kleine bubbel van mensen die dit soort nieuws bereikt.’