Wetenschap

Pas op met opschalen van innovaties

Het klakkeloos opschalen van innovaties leidt niet zelden van de regen in de drup. Promovendus Seerp Wigboldus roept op tot verantwoord opschalen.
Roelof Kleis

©Paweł Lipiński en Mateusz FrankowskiDe oplossing van problemen in de wereld wordt meestal gezocht in technologie. Innovaties worden omarmd en zo snel mogelijk uitgerold en opgeschaald, teneinde de wereld vooruit te helpen. Maar is dat klakkeloos opschalen wel zo slim? Nee, zegt ruraal socioloog Seerp Wigboldus. In zijn proefschrift To scale or not to scale – that is not the only question plaatst hij stevige kanttekeningen bij het blindelings opschalen van innovaties.

Simpel

De kern van zijn boodschap is eigenlijk simpel: pas op, iets dat in het klein werkt, kan in het groot heel anders uitpakken. Wigboldus: ‘Wie zegt dat iets wat op de ene plek werkt, elders ook werkt? Bij opschaling wordt meestal alleen maar gekeken naar hoe dat moet en nauwelijks naar wat dat in bredere zin teweegbrengt en vanuit wat voor ideologie dat gebeurt en wie daar bij gebaat zijn. Maar klakkeloos opschalen leidt vaak tot nieuwe problemen, diemogelijk te voorzien waren.’

Voorbeelden te over. Plastic als verpakkingsmateriaal is een reusachtige uitvinding. Maar die heeft wel tot een enorme wereldwijde vervuiling geleid. ‘Het irrigeren van landbouwgrond in de Sovjet-Unie leidde tot een complete drooglegging van het Aralmeer. De concentratie op de aardappelteelt in Ierland leidde tot de aardappelziekte, hongersnood en armoede.’ Door opschaling treedt volgens Wigboldus vaak kwetsbaarheid op.

De rubberteelt werd een succes, maar het effect op de natuur was gigantisch

Seerp Wigboldus

‘Opschaling van het ene, gaat vaak ten koste van iets anders. Ten koste van andere gewassen bijvoorbeeld. Maar ook ten koste van de biodiversiteit, het milieu of de sociale structuur in een gemeenschap.’ Als casus in zijn proefschrift deed Wigboldus onderzoek naar de rubberteelt in het zuidwesten van China, die begon na de WO-II om minder afhankelijk te worden van de toevoer uit het buitenland.

Ontwricht

‘De rubberteelt werd een succes’, vertelt Wigboldus ‘en bracht veel kleine boeren een fortuin. Maar het effect op de natuur was gigantisch. Eenderde deel van het landschap werd door de rubberteelt overgenomen. Het lokale klimaat, de biodiversiteit en de ecologie zijn totaal ontwricht. Ook de samenleving raakte verstoord, omdat door de toegenomen rijkdom de culturele waarden en gewoonten erodeerden, waarin landschap en gemeenschapszin centraal stonden.’

Vraag je af wat er gebeurt als iets nieuws op grote schaal wordt toegepast

Seerp Wigboldus

Hoe moet het dan wel? Wigboldus munt daarvoor de term responsible scaling. Oftewel, verantwoord opschalen. Vooruitzien is daarbij het sleutelwoord. ‘Vraag je af wat er gebeurt als iets nieuws op grote schaal wordt toegepast. Rol niet uit op de automatische piloot. Reken effecten door, niet alleen economische, maar ook ecologische, culturele en maatschappelijke gevolgen. En blijf effecten monitoren. Sommige dingen zijn niet te voorzien, maar je kunt wel mechanismen inbouwen om die onbedoelde effecten in beeld te krijgen.’

Atlas

De cover van het proefschrift zet in één beeld de horizontale, kleinschalige Afrikaanse landbouw af tegen de moderne, verticale westerse landbouw in een toren die verdacht veel weg heeft van Atlas. ‘Nee, dat is zonder bijbedoeling’, bezweert Wigboldus. ‘Ik vind het gewoon een mooi plaatje. ‘To scale’ in het Engels betekent naast schalen ook opklimmen. Die toren symboliseert het opklimmen en opschalen en of dat wel de manier is waarop we de problemen van de wereld moeten aanpakken.’

Seerp Wigboluds verdedigt zijn proefschrift op dinsdag 11 september om 16.00 uur in de Aula

Leave a Reply


Je moet inloggen om een comment te plaatsen.