Wetenschap - 17 mei 2001

Opinie: Wetenschap moet ontmythologiseren

Als de samenleving irrationele wensen heeft, en verlangt dat de wetenschap haar daarin tegemoet komt, moet de wetenschap daar dan op ingaan? Aanleiding voor deze vraag is een uitspraak van prof. dr. ir. Rudy Rabbinge in Wb 14, in een discussie over biologische landbouw: "Uitgangspunt voor mij is dat er op basis van vraag vanuit de samenleving - die in mijn ogen irrationeel is, maar dat doet er niet toe - ontwikkeling van biologische landbouw moet plaatsvinden, waarbij geen kunstmest en geen pesticiden mogen worden gebruikt. Dat is wetenschappelijk gesproken een uitdaging." Bodemkundige prof. dr. ir. Johan Bouma valt hem bij in een ingezonden brief in Wb 15: "Rabbinge heeft hier gelijk: ook al vindt hij de wens irrationeel, de klant is koning."

Moet de wetenschap klakkeloos meewerken aan biologische landbouw enkel en alleen omdat de samenleving het idee heeft dat deze per definitie goed is? En als de samenleving zegt: gentechnologie is een horrorscenario, moeten wetenschappers hun handen er dan maar van af trekken? Moeten onderzoekers dan een gesloten front vormen, omdat het niet opportuun is er tegen in te gaan? Daarmee bewijzen ze de samenleving uiteindelijk een slechte dienst. Als er aan biologische landbouw naast pluspunten ook minkanten zitten, kan dat maar beter hardop gezegd worden; daar wordt deze vorm van landbouw alleen maar beter van. En van gentechnologie moeten niet alleen de risico's, maar ook de mogelijkheden genoemd blijven worden. Ook in een tijd dat Greenpeace stemming maakt met posters over rattengenen in sla.

Het is de taak van de wetenschap kritisch te zijn, dat is haar bestaansrecht. Onderzoekers moeten populaire dogma's toetsen op rationaliteit. Dat geldt zowel voor oude als voor nieuwe stellingnamen. Als wetenschappers tegen de heersende mening ingaan, lopen ze het gevaar een tijd als 'niet politiek correct' te worden beschouwd. Dat moet dan maar. Daarbij is het wel zaak hun boodschap tactvol te brengen, maar als ze kunnen aantonen dat populaire voorstellingen niet goed onderbouwd zijn en op punten worden tegengesproken door de feiten, dan mogen ze daarover niet zwijgen. Als wetenschappers een onderwerp niet meer onbevangen van alle kanten belichten, wie dan nog wel?

Het is misschien verleidelijk en het lijkt tactisch om de rijen gesloten te houden en te zwijgen als je vermoedt dat zelfs goed onderbouwd commentaar op een heersende opinie niet in goede aarde valt. Maar zo houd je willens en wetens een mythe in stand. Daar ben je geen wetenschapper voor. | Marian Hagg