© Sebastiaan ter Burg
Als een vogel een nest bouwt, noemen we dat natuur. Maar als een mens een flat bouwt, hebben we het over cultuur. Volgens filosoof Koert van Mensvoort, oprichter van het Next Nature Network, is dit onderscheid echter allang niet meer zo zwart-wit. ‘Oorspronkelijk zien we cultuur als alles wat de mens heeft gemaakt en natuur als iets dat wordt geboren of ontkiemt, onaangeraakt door de mens. Maar hoe zit het dan met gekloonde schapen, regenboogtulpen, klimaatbeheersing of hypoallergene katten? Natuur, in de zin van iets dat totaal niet is beïnvloed door de mens, bestaat bijna nergens meer.’
Grenzen vervagen
De grens tussen natuur en cultuur vervaagt en soms worden de rollen zelf omgedraaid, denkt Van Mensvoort. ‘Technologie en natuur worden traditioneel als twee tegenstelling gezien, waarbij technologie ten koste gaat van de natuur. Tijdens de Verlichting ontstond de behoefte om onze omgeving te begrijpen en controleren. Deels ook om onszelf te beschermen tegen de verwoestende krachten van de natuur. Maar ik denk dat onze relatie met de natuur verandert. Het oorspronkelijk onderscheid tussen geboren en gemaakt verschuift geleidelijk naar een nieuwe definitie, waarbij cultuur alles omvat waar we controle over hebben en natuur alles wat ongecontroleerd is.’
Natuur 2.0
Binnen die nieuwe definitie vormen de regenboogtulp en hypoallergene kat dus onderdeel van onze cultuur. Van Mensvoort vraagt zich af of het omgekeerde ook mogelijk is: kan cultuur een onderdeel worden van de natuur? ‘Onze “oude” natuur zoals planten, dieren en het klimaat, wordt inderdaad steeds meer door ons beheerst en gestuurd. Dit betekent echter niet dat we als goden boven de natuur staan en die naar onze eigen hand kunnen zetten. Veel van de technologie die we ontwikkelen, blijkt in praktijk net zo wild en onvoorspelbaar als de natuur. Neem bijvoorbeeld ons economisch stelsel of computervirussen: dingen die we zelf gecreëerd hebben, maar die tegelijkertijd zo complex zijn dat we het niet volledig onder controle hebben. Wellicht is dit onze “nieuwe” natuur.’
Bio-inspired design
Mensen zullen altijd blijven creëren. ‘Dit is wat ons tot mens maakt. Maar ook wij nemen deel aan het evolutionaire proces’, zegt Van Mensvoort. ‘En de natuur verdwijnt niet, maar evolueert met ons mee. In een wereld waar insectendrones bloemen bestuiven en we voedsel met de 3D-printer maken, vormt technologie een integraal onderdeel van onze natuur. Een soort natuur 2.0.’
Een voorbeeld van natuur 2.0: lichtgevende planten. ©Dr. Seonyeong Kwak, MIT
Wanneer we ons beeld van de natuur bijstellen, kunnen we volgens Van Mensvoort op een andere manier nadenken over hoe we de wereld inrichten. Bijvoorbeeld door te ontwerpen en bouwen aan de hand van bio-inspired design. Zo hebben wetenschappers van het Massachusetts Institute of Technology planten aangepast met nanodeeltjes waardoor ze licht geven in het donker. In de toekomst zouden bomen mogelijk op deze manier lantarenpalen kunnen vervangen. Bijkomend voordeel is dat ze ook meer CO2 wegvangen als ze licht geven. Het is nog geen realiteit, maar toont wel dat de mindset van mensen verandert, aldus Van Mensvoort.
Lees ook:
Wat weten we al over leven?
De Frankensteins van Wageningen
Hoogtepunten 100 jaar WUR