Afrika verandert fundamenteel en in rap tempo. Reden voor optimisme over de toekomst van het continent, beweerde hoogleraar Agrarische – en milieugeschiedenis Ewout Frankema in zijn oratie op 23 mei. Hij legde uit uit waarom een Groene Revolutie zoals in Azië en Zuid-Amerika in Afrika nooit van de grond is gekomen. Een van de belangrijkste oorzaken is volgens Frankema dat Afrikaanse landen een zwakke overheid hebben.
Is dat dan veranderd?
‘Ja. Overheden krijgen een steeds betere greep op de natiestaat. Na een fase van neergang en gewelddadige conflicten, dienen zich in veel Afrikaanse landen meer stabiele overheden aan. Er zijn minder burgeroorlogen dan twintig jaar geleden. De schuldpositie van de gemiddelde Afrikaanse staat is stukken beter dan die van veel Europese landen. Het economisch beleid is veranderd. De wisselkoersen sluiten meer aan bij de economische werkelijkheid, de belastingstructuur ontwikkelt zich.’
De bevolkingsgroei in Afrika is groot. U ziet dat niet als probleem, maar eerder als een kans. Hoezo?
‘De staatvorming in Afrika is van oudsher moeizaam geweest. Dat komt onder meer door de lage bevolkingsdruk en de grote mobiliteit van de mensen. Rondtrekkende stammen zijn lastig te incorporeren in een staatsstructuur. De bevolking van Afrika is de afgelopen vijftig jaar verviervoudigd. Die groei gaat gepaard met verstedelijking. Veel meer mensen wonen op een vaste plek. En de stad is de basis van een staat. Die ontwikkeling is echt een breuk met het verleden. Een ommekeer. Het aanzien van Afrika wordt daar fundamenteel anders van.’
De enorme bevolkingsgroei redt Afrika?
‘Ik zie het niet als een redding, maar als een oplossing van een historisch probleem. Urbanisatie creëert bovendien een grote vraag. Afrika is daardoor een markt geworden en dus gaat de geldkraan open. Mensen willen investeren. Ook op het platteland. Dat is overigens een bekend gegeven. De opkomst van de steden is in het verleden ook de drijvende kracht geweest achter de economische opbloei in ons land.’
U noemt de stijgende wereldvoedselprijs een ‘blessing in disguise’. Waarom?
‘Het stijgen van de wereldvoedselprijzen treft vooral de armen in de steden. Dat leidt tot onrust en daar schrikken politieke leiders van. Regeringsleiders worden met de neus op de feiten gedrukt. Landen worden daardoor gedwongen zelf meer voedsel te produceren, meer te investeren in de eigen agrarische ontwikkeling.’
Uw optimisme geldt desondanks niet heel Afrika. U voorziet groeiende ongelijkheid tussen landen met alle gevolgen van dien. Dat voorspelt niet veel goeds.
‘Toenemende interregionale ongelijkheid is te verkiezen boven stagnatie over de hele linie. Afrikabreed ziet de situatie er beter uit dan twintig jaar geleden. Maar de verschillen zullen toenemen, wat zorgt voor spanningen en migratiestromen. Maar dat is altijd zo geweest. Beweging en verplaatsing van grote stromen mensen is iets typisch Afrikaans. Hoe de staten daar op gaan reageren is lastig te voorspellen. Dat gaan we deze eeuw zien.’