Wetenschap - 19 juni 2008

Jodiumtekort moeders schaadt testikels zonen niet

Als zwangere vrouwen te weinig schildklierhormoon aanmaken, dan krijgen hun zonen op latere leeftijd vergrote zaadballen. Tenminste, dat vermelden de medische handboeken met grote stelligheid. Klopt niet, ontdekte dr. Eddy Rijntjes. Een verkeerde onderzoeksmethode heeft onderzoekers jarenlang op het verkeerde been gezet.

Een kwart van alle kinderen op de wereld wordt geboren met een conditie die lijkt op die van de ratten waarmee Rijntjes heeft gewerkt. De promovendus, verbonden aan de leerstoelgroep Fysiologie van mens en dier, gaf zijn dieren voer waarin nog maar een fractie van de hoeveelheid jodium zat die je vindt in gewoon voer. ‘De concentratie actief schildklierhormoon in de ratten was daardoor zestig procent lager dan normaal’, zegt de promovendus. ‘Als je de cijfers van de WHO mag geloven, dan krijgt ruim dertig procent van de wereldbevolking niet genoeg jodium binnen. Jaarlijks worden er, vooral in ontwikkelingslanden, een kwart miljoen kinderen geboren waarbij de schildklierstatus zelfs nog slechter is.’
Wetenschappers weten nog niet precies waarom, maar vooral zwangere vrouwen zijn gevoelig voor jodiumdeficiëntie en maken dan niet genoeg schildklierhormoon aan. Ze zijn, in het medisch jargon, hypothyroid.
‘Schildklierhormoon is belangrijk voor de ontwikkeling van de Leydigcellen in de testes’, zegt Rijntjes. ‘Dat zijn de cellen die testosteron aanmaken. Omdat die bij zonen van moeders met een te lage schildklierhormoonspiegel niet volledig tot ontwikkeling komen, maken de jongens in de puberteit te weinig testosteron aan. Ze hebben dan last van macro-orchidie, te grote testikels. Tenminste, dat hebben we jarenlang gedacht.’
In de dierexperimenten waarop de wetenschappers die wijsheid baseerden gebruikten onderzoekers echter geen jodiumarm voer, maar de schildklierremmer propylthiouracil. ‘Die verbinding tast ook testosteronproducerende Leydigcellen in de testis aan’, zegt Rijntjes. ‘Vandaar dat onderzoekers dachten dat ratten die tijdens het begin van hun leven een tekort aan schildklierhormoon hebben, daar altijd last van houden. Maar dat effect valt mee, blijkt uit mijn proeven. Als ik mijn proefdieren weer gewoon voer gaf voordat ze gingen puberen, ontwikkelden hun testes zich uiteindelijk volledig normaal.’
Rijntjes’ promotieonderzoek betekent een zorg minder voor de honderdduizenden moeders met een verlaagde schildklierhormoonspiegel. ‘Dat wil niet zeggen dat een tekort aan schildklierhormoon tijdens de zwangerschap helemaal geen gezondheidseffecten heeft’, benadrukt Rijntjes. ‘Hypothyroïdie vermindert ook de ontwikkeling van hersencellen. En dat effect trekt niet meer bij.’