Wetenschap - 20 september 2007

Gistcel ziet alles wat androgeen is

Hij kan een stootje hebben en laat zich niet makkelijk van de wijs brengen, de nieuwe genetisch veranderde gistcel van dr. Toine Bovee. ‘Als iemand ook maar een flintertje testosteron aan diervoeder of een voedingssupplement heeft toegevoegd, dan kunnen we het vinden’, zegt de RIKILT-onderzoeker.
Voor dioxines en vrouwelijke hormonen zijn er al gemodificeerde gistcellen, maar voor mannelijke hormonen – onderzoekers spreken liever over androgenen – nog niet. ‘Toch is er steeds meer ongerustheid over androgene stoffen’, zegt Bovee. ‘De problemen rond veevoer waaraan androgene stoffen zijn toegevoegd spelen al langer, maar sinds enkele jaren vinden onderzoekers ook androgenen in het milieu, bijvoorbeeld in de sedimenten van vervuilde rivieren of in gebieden met intensieve veeteelt.’
Het gaat weliswaar om kleine hoeveelheden, benadrukt Bovee, maar voor jonge kinderen kan langdurige blootstelling aan die stoffen vervelende gevolgen hebben. Amerikaanse onderzoekers hebben bijvoorbeeld oestrogene en antiandrogene stoffen ontdekt in lotions en shampoos op basis van teatree- en lavendelolie, en denken dat die soms borstvorming bij jongens kunnen veroorzaken.
‘Er is behoefte aan een snelle, gevoelige test die je vertelt of er androgene of antiandrogene stoffen in shampoo, veevoer of rivierslib zitten’, zegt Bovee. ‘Dat is precies wat onze test kan. Andere cellen gaan dood als je ze blootstelt aan bijvoorbeeld veevoer, maar onze gistcel niet.’
Bijzonder aan de cel is bovendien dat hij uitsluitend androgenen detecteert, en geen andere hormonen. ‘Tests die zijn gebaseerd op dierlijke cellen pikken ook andere hormonale signalen op’, zegt Bovee. ‘Onze test is alleen gevoelig voor androgenen. Hij is dus zuiverder.’
Bovee en zijn collega’s stellen hun androgeengevoelige gistcel in de komende editie van het vakblad Analytical and Bioanalytical Chemistry voor aan andere analisten. ‘De test is al in gebruik’, zegt Bovee. ‘Op RIKILT gebruiken we hem voor onderzoek van veevoer en urine van kalveren, maar ook in Utrecht experimenteren onderzoekers ermee. We hebben de cellijn tenslotte gegeven aan bevriende onderzoekers in Bangkok. Die zoeken naar plantaardige antiandrogene stoffen tegen prostaatkanker.’