Toen Geert Mak zijn veelgeprezen verhaal schreef over de geschiedenis en inwoners van het Friese dorpje Jorwerd, in 1996, onderzocht Bettina Bock de plattelandsvernieuwing vanuit Wageningen. ‘Ik heb het boek natuurlijk gelijk gelezen.’ Twintig jaar later is ze rurale socioloog in Wageningen en bijzonder hoogleraar Bevolkingsdaling en Leefbaarheid voor één dag in de week in Groningen. Ze gaat met Mak in gesprek over de plattelandsontwikkeling in Nederland. Dat kan heel goed, want de schrijver woont nog steeds een deel van zijn tijd op het Friese platteland.
Sinds Mak zijn boek schreef, zijn de voorzieningen in veel plattelandsdorpen verder afgenomen, vertelt Bock. Als gevolg is de bevolking in de dorpen steeds mobieler geworden. ‘Mak beschreef de laatste bewoners die nooit het dorp uitkwamen. Nu hebben de meeste families twee auto’s. De dorpswinkels zijn allang weg, veel kerkgebouwen zijn omgevormd tot tentoonstellingsruimte. En het noorden van Friesland en Groningen zijn echt krimpgebieden. Daar heb je veel leegstaande en moeilijk verkoopbare huizen en minder openbaar vervoer. Je zit ook met de problematiek van de scholen en de huisartsen – veel voorzieningen sluiten, omdat ze niet meer rendabel zijn. Dat proces beschrijft Mak al in 1996 en dat heeft zich verder doorgezet.’
Bock ziet inmiddels een tweedeling op het platteland. ‘In en rond de steden heb je de groeigemeenten, in de periferie de krimp. De bevolkingssamenstelling in die krimpgemeenten verandert ook. De jongeren en hoger opgeleiden trekken weg naar de stad, de ouderen en kwetsbare groepen blijven over.’ Die combinatie van afnemende voorzieningen en toenemende zorg leidt tot nieuwe initiatieven waarbij de dorpsbewoners het initiatief nemen, signaleert Bock. ‘Ik zie zorgcoöperaties ontstaan, waarbij de lichte zorg – schoonmaken en steunkousen aantrekken – wordt verricht door vrijwilligers en de zorginstelling de zwaardere zorg op kleinschalig niveau voor zijn rekening blijft nemen.’
Ook ontstaan nieuwe initiatieven om de toegang tot internet op het platteland te verbeteren, zegt Bock. ‘Hoe leg je op rendabele wijze glasvezel aan in het landelijk gebied? Dan heb je mensen nodig die toegang hebben tot de techniek en die leden kunnen werven die willen meebetalen voor de internetdienst. Dat zijn complexe projecten, die worden opgezet door mensen met een goede opleiding, een netwerk en lef.’
Waar Mak nog schreef over de ‘import’, de stadsbewoners die een nieuwbouwhuis in het dorp kochten voor de rust, daar constateert Bock dat er nauwelijks nog huizen in de kop van Friesland en Groningen worden gebouwd. ‘Er is leegstand en er dreigt verpaupering, maar je hebt in Nederland nog geen spookdorpen zoals in Frankrijk en Spanje.’
Geert Mak spreekt vanavond over zijn boek ‘Hoe God verdween uit Jorwerd’ in de Wageningse bibliotheek. Aanvang: 20.00 uur, binnenlopen vanaf half 8, vol is vol. De avond is georganiseerd door stichting RUW.