Wetenschap - 5 juli 2013

Extensiveren tegen landroof

tekst:: Joris Tielens

Niet intensiveren maar extensiveren kan wijs zijn voor boeren in Zuidelijk Afrika. Dat zegt bodemkundige en agronoom Leonard Rusinamhodzi. Hij verdedigt vandaag zijn proefschrift.

Rusinamhodzi onderzocht in zijn geboorteland Zimbabwe en in Mozambique welke vorm van gewas productie het meeste oplevert en het meest geschikt is voor kleine boeren. En dat is verrassend genoeg niet het standaard recept dat wordt gepromoot door de overheid en internationale ontwikkelingsorganisaties zoals Plan international, Africare, Care International, Oxfam of Concern Worldwide. Dat recept is het zogenaamde 'conservation agriculture', wat inhoudt dat boeren niet ploegen, gewassen telen in vruchtwisseling, gewasresten op het veld laten en daarnaast kunstmest geven en op tijd wieden. Het systeem is gebaseerd op advies van de VN-organisatie voor landbouw FAO en op tests op onderzoekstations, waar het systeem hoge opbrengsten geeft.
Silver bullets
'Maar in de echte wereld van de kleine boeren', concludeert Rusinamhodzi na drie jaar veldwerk, 'is dit standaard recept alleen maar een grote last voor boeren'. Het werkt niet, omdat arme boeren bijvoorbeeld geen geld hebben voor kunstmest. Of omdat het vee de gewasresten opeet, waardoor de bodemvruchtbaarheid afneemt. 'Wat de beste manier van boeren is hangt af van de biofysische, sociaal-economische, culturele en productie-mogelijkheden en beperkingen van de boer. Er bestaan geen wondermiddelen', legt Rusinamhodzi uit. NGO's of voorlichtingsdiensten moeten beginnen met het begrijpen van de behoeften en beperkingen van boeren'. Die boodschap wordt al tientallen jaren geuit in de ontwikkelingssamenwerking, maar toch luisteren internationale ontwikkelingsorganisaties als Oxfam, Plan International of Concern Worldwide nog steeds niet naar de boeren, zegt Rusinamhodzi. 'Omdat ze niet willen, geen capaciteit hebben of geen geld hebben. Maar het afvuren van silver bullets helpt echt niet.'
Landroof
In plaats van intensiveren, kan voor sommige boeren extensiveren van de landbouw zelfs verstandig zijn, zegt Rusinamhodzi. Om landroof te voorkomen. 'Landroof is een ernstige bedreiging voor de boeren in de regio. Buitenlandse bedrijven kopen grond voor de productie van hout en omheinen het terrein met een hek. Maar dat land wordt gebruikt door boeren in een systeem van slash and burn landbouw (brandlandbouw). Om land voor zichzelf en voor hun kinderen in de toekomst te behouden, doen boeren er goed aan meer land extensief te gebruiken, zelfs bij een lagere opbrengst, om zo land te claimen.'