Foto:shutterstock
Sociale structuur
Als eerste is het woord aan Tim Möhlmann, een gepassioneerde mierenhouder en junior onderzoeker bij Wageningen Plant Research. Er is een enorme diversiteit aan mieren op deze aarde, vertelt Möhlmann. Ze liepen hier al rond toen er nog dinosaurussen waren, zo’n 100 miljoen jaar geleden. Mieren leven in een complexe sociale structuur. Een kolonie bestaat uit een koningin die eieren legt en haar volk van werkers en soldaten. Als een kolonie groot genoeg is komen er gevleugelde mieren ter wereld. Dit gebeurt bij meerdere kolonies op hetzelfde moment, vertelt Möhlmann. Dat zorgt ervoor dat mieren van verschillende kolonies met elkaar paren waardoor inteelt wordt voorkomen. Na dit kortstondige moment van passie verliezen de mieren hun vleugels. De mannetjes gaan dood en de koningin start een nieuwe kolonie, waarin ze waarschijnlijk de komende 20 jaar ondergronds zal doorbrengen als broedmachine.
Mieren als boeren
Volgens Möhlmann vertoont het mierenleven veel overeenkomsten met dat van ons. Zo bouwen ze uitgebreide ondergrondse steden. Dit kan behoorlijke proporties aannemen, zoals te zien is in dit filmpje van een nest van bladsnijdermieren.
Deze mieren zijn een plaag omdat ze de gewassen van boeren vernietigen. De mieren gebruiken deze blaadjes niet als voedsel maar voor landbouw. Op de blaadjes groeit namelijk een schimmel. Deze is rijk aan eiwitten en een waardevolle voedingsbron voor de mieren.
Net als onze boeren slaan mieren hun voeding op in grote ondergrondse graanschuren. Ze houden zelfs hun eigen vee in de vorm van bladluizen. Deze scheiden namelijk een zoete stof af waar de mieren dol op zijn. En zoals het een goede herder betaamt zorgen de mieren uitstekend voor hun kudde, door deze te beschermen tegen roofdieren: in dit geval het lieveheersbeestje. In de winter stallen ze de bladluizen zelfs op in hun nest zodat deze de kou overleven.
Mieren kunnen worden toegepast in de geneeskunde zoals in dit filmpje te zien is.
Mierenbrein
Mieren hebben niet alleen een complexe sociale structuur maar ook een verfijnd stel hersenen, zegt Jitte Groothuis. Hij is PhD kandidaat bij het laboratorium voor entomologie waar hij onderzoek doet naar de hersenen van parasiterende wespen. In zijn vrije tijd verdiept hij zich graag in het mierenbrein.
Het mierenbrein kan zich goed aanpassen aan nieuwe omstandigheden. Als voorbeeld bespreekt Groothuis een onderzoek waarbij is gekeken naar de optic lobe, het deel in de hersens dat visuele informatie verwerkt. Op het moment dat gevleugelde mieren gaan uitvliegen om te paren is dit gedeelte van de hersenen bij de maagdelijke koningin vrij groot. Als ze eenmaal heeft gepaard wordt dit hersendeel kleiner. Dit is logisch, aldus Groothuis, aangezien de koningin de rest van haar leven ondergronds doorbrengt, waar ook niet zoveel valt te zien.
Sociale hersenen
Ook de sociale structuur is belangrijk voor de hersenontwikkeling, blijkt uit een Amerikaanse studie bij houtmieren. Als een mier een andere mier geplet zag worden dan reageerde deze door rond te rennen en alarm te slaan. Maar mieren die zonder soortgenoten opgroeiden, maalden er niet om als er een andere mier voor hun ogen om zeep werd geholpen. Ze wandelden gewoon door. Deze asociale mieren hadden kleinere mushroom bodies, een deel van de hersenen dat onder andere betrokken is bij geheugen en dus mogelijk ook bij sociaal gedrag.
Klein maar fijn
Als de mier zo groot zou zijn als de mens, hoe groot zijn de hersenen dan? Dit gedachtenexperiment legt Groothuis voor aan een groep studenten. Zelfs al zijn ze kleiner, ze gebruiken het waarschijnlijk beter, merkt iemand op. Dat is volgens Groothuis niet eens zo’n gek idee. Een gemiddeld mensenbrein weegt 1,2 kilo, dat is 40 miljoen keer zwaarder dan een mierenbrein. Ons brein bevat zo’n 86 miljard neuronen en een mierenbrein heeft er ongeveer 100.000. Als je een mierenbrein het gewicht van een mensenbrein zou geven komt dit neer op 4 biljoen neuronen, ofwel 50 keer zoveel. Wellicht betekent dit ook dat het brein van de mier efficiënter is, speculeert Groothuis.
Als de mier zo groot zou zijn als de mens, hoe groot zijn de hersenen dan? Foto: Shutterstock
Na afloop van de lezing is er tijd om de mieren ‘life’ te bekijken. Nieuwsgierig drommen de mensen om de tafels waar verschillende mierenkolonies staan uitgestald. De mieren rennen druk af en aan. ‘Ze zijn waarschijnlijk wel een beetje gestrest op dit moment.’ zegt Möhlmann. Hij is erg trots op zijn kolonies: ‘Er zijn ook al gevleugelde mieren gevormd, dit is een teken dat het goed gaat met de kolonie.’ Daarnaast heeft Groothuis ook nog een aantal plaatjes van mierenhersenen meegenomen. Met dank aan collega Möhlmann, vertelt hij, die zo vriendelijk was om een aantal van zijn mieren op te offeren voor de wetenschap.’
Lees ook eens:
Superboeren op zes poten
Nieuwe mier stond al 23 jaar op de plank
Fotoserie: Beestjes