Wetenschap
Achtergrond
Onderzoek

Creatief met data: wat te doen als anderen je resultaten verdraaien?

Belangenorganisaties, instituten, overheden of bedrijven gaan weleens aan de haal met Wageningse onderzoeksresultaten. Dat levert soms zulke ongenuanceerde berichten op, dat onderzoekers aan de noodrem moeten trekken. ‘Je weet natuurlijk dat ngo’s aan cherry picking doen, maar wanneer doe je de waarheid geweld aan?’
Rik Nijland

tekst Rik Nijland illustratie Pascal Tieman

De nationale rekenmeesters van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) betichten van rommelen met cijfers. Daar is lef voor nodig. Toch trok Ingrid Tulp, onderzoekster bij Wageningen Marine Research, begin november de stoute schoenen aan. Het CBS gebuikte onderzoekgegevens van haar en haar collega’s voor het rapport Living Planet Report Zoute en Zilte Natuur in Nederland, dat wordt uitgebracht door het Wereldnatuurfonds (WNF). Vooral het persbericht van het CBS schoot Tulp in het verkeerde keelgat.Dekop ‘30 procent minder dieren in Noordzee’ was veel te kort door de bocht, vertelde zij in Resource. ‘Als de ene soort 20 procent is toegenomen en de andere 60 procent afgenomen, dan kun je dat niet als totaalgemiddelde presenteren. Het totale aantal dieren staat hier los van.’Ook werd de zwartepiet in het persbericht te eenzijdig bij de boomkorvisserij gelegd, vindt de onderzoekster. Wageningen heeft helemaal geen onderzoek gedaan naar de oorzaak van de achteruitgang aan dierenrijkdom. De boomkorvisserij speelt daar wel degelijk een rol in, aldus Tulp, maar de beschuldiging is volgens haar ‘arbitrair’.

In stilte

Het CBS trok na de kritiek het boetekleed aan. Het persbericht is nu te vinden onder de kop: ‘Biodiversiteit Noordzee achteruit’. De boomkorvisserij werd daarin ‘één van de belangrijkste oorzaken voor de afname van bodemdieren in de Noordzee’. Daarmee lijkt de kou uit de lucht, al is er aan het Living Planet-rapport van het WNF geen jota veranderd.Het is niet de eerste keer dat WUR in het openbaar in de clinch ligt over de interpretatie van haar eigen onderzoek. Maar hoe vaak gebeurt het eigenlijk dat ngo’s, instituten, overheden of bedrijven onderzoeksresultaten naar hun eigen hand zetten, oppoetsen of verkeerd interpreteren? Niemand is happig om die vraag te beantwoorden.Zo’n affaire wikkel je het liefst in stilte af, mailt Erik Toussaint, communicatie-adviseur van de Plant Sciences Group. ‘Niemand wil met dit soort zaken in de krant komen, ook al waren ze toentertijd nog zo in hun wiek geschoten. Soms is er al heibel geweest, al of niet in de pers. Zo niet, dan kan het alsnog voor een slechte relatie zorgen. Onverstandig om over te communiceren dus.’

Beweringen van ngo’s schrijven journalisten vaak klakkeloos op

Megastallen

Maar soms wordt de onderzoeker meegezogen. Zo was Edo Gies van Wageningen Environmental Research het middelpunt van een vergelijkbaar affairetje, in de agrarische pers getoonzet als ‘Milieudefensie verdraait cijfers megastallen’. In het voorjaar van 2015 publiceerde Trouw op de voorpagina dat het aantal megastallen de afgelopen acht jaar was verdrievoudigd. Ook het ANP en het FD namen het persbericht van Milieudefensie over, gebaseerd op onderzoek van Gies voor deze organisatie. De interpretatie rammelde echter, beaamde de onderzoeker toen Resource aan de bel trok. Milieudefensie had grote bedrijven en grote stallen door elkaar gehaald. Een verdrievoudiging had een verdubbeling moeten zijn.‘In Resource kon ik wat meer nuance aanbrengen’, blikt Gies terug. ‘Voor Milieudefensie had dat een nadelig effect: daarna ging het er vooral over dat de organisatie onbetrouwbaar is, niet meer over schaalvergroting in de veehouderij. Nadien hebben Milieudefensie en ik de zaak trouwens uitgepraat. Hoe dit valt te voorkomen? Vooral door afspraken te maken, ook over naar buiten treden met de resultaten. Eigenlijk gaat dat vrijwel altijd goed.’

‘Iets te stellig’

Ook de kwestie over de boomkorvisserij zal tot overleg leiden tussen het CBS en Wageningen Marine Research, vertelt CBS-woordvoerder Cor Pierik. ‘We moeten beter van elkaar weten wat we meten en hoe we te werk gaan. Tijdens de workshop vooraf is dat kennelijk onvoldoende uitgewisseld.’ Het is niet zo, vindt Pierik, dat het CBS zich heeft laten meeslepen door de opdrachtgever. ‘Zo’n persbericht maken we zelf. Op geen enkel moment is het WNF daarbij betrokken geweest. We hebben het daarna aangepast omdat we iets te stellig waren, een causaal verband legden dat niet was onderbouwd. Normaal gesproken zijn we daar juist heel precies in, maar kennelijk hebben hier te weinig mensen naar gekeken.’Hoe dat overleg ook uitpakt, inmiddels is het publicitaire kalf verdronken. Visserij is een politiek gepolariseerde bedrijfstak en dus leidde het artikel in Resource tot Kamervragen. Ambtenaren van de ministeries van Economische Zaken en van Landbouw moeten nu antwoorden zien te vinden op de gezamenlijke zorgen van de visserijwoordvoerders van CDA, ChristenUnie en SGP. Die stelden vragen over de integriteit van het CBS en de imagoschade voor de boomkorvisserij. Overigens stelde de Partij voor de Dieren ook vragen over afbouw van de boomkorvisserij.

Stakeholders

Alle rumoer ten spijt; het was geen optie om niet te reageren, stelt Antoinette Thijssen, communicatiemanager van Wageningen Marine Research. ‘Je voert zo’n discussie bij voorkeur onder elkaar. Maar toen het CBS en WNF dit naar buiten brachten, spraken andere stakeholders zoals de visserijsector ons daarop aan. De indruk ontstond dat Wageningen Marine Research mede-afzender was. Daar zat de pijn. Dat ze onze data gebruiken, is prima. Maar als de onderzoekers zeggen dat je deze conclusies niet kunt trekken en vervolgens wordt gesuggereerd dat je mede-afzender bent, dan kun je weinig anders dan daar een opmerking over maken.’

Cherry picking

Vooral met onderzoek voor belangenorganisaties is het zaak alert te zijn, denkt Thijssen. Bedrijven kijken wel uit om onderzoekgegevens in de media naar eigen hand te zetten. ‘Als het bedrijfsleven iets beweert op basis van onderzoek, zijn journalisten vaak wantrouwend en gaan het checken. Eén fout en het bedrijf krijgt het deksel op de neus. Beweringen van ngo’s schrijven journalisten vaak klakkeloos op. Een ngo wordt ook wel wat meer ruimte gegund; je weet natuurlijk dat ze aan cherry picking doen. Maar wanneer doe je de waarheid geweld aan? Goede afspraken maken over de communicatie is essentieel.’Maar niets menselijks is ook wetenschappers vreemd. In april 2013 moest Imares, de voorloper van Wageningen Marine Research, zelf een persbericht rectificeren over onderzoek naar het kweken en opvissen van mosselzaad in de Waddenzee, toentertijd een zeer heikele kwestie. De schade voor de natuur viel alleszins mee, stond in het persbericht. Maar dat moest in de revisie. Onderzoekpartner NIOZ noemde die conclusie in de Volkskrant ‘heel duidelijk gekleurd’ en ‘drie keer te kort door de bocht’.

Leave a Reply


Je moet inloggen om een comment te plaatsen.