Bilharzia wordt veroorzaakt door de Schistosoma-parasiet, een worm die op de mens wordt overgebracht door contact met geïnfecteerd zoet water. De ziekte tast onder andere de longen, lever, milt, blaas en darmen aan. Waterslakken zijn de drager van het asexuele stadium van de parasiet. Bestrijding van bilharzia gebeurt nu voornamelijk langs chemische weg. Met medicijnen (praziquantel) is de volwassen worm te bestrijden.
Maar medicijnen zijn duur en onbereikbaar voor arme Afrikanen in de landen beneden de Sahara, waar bilharzia het meest voorkomt. Om de verspreiding van de parasiet te voorkomen is een meer structurele aan pak nodig. Biologische bestrijding van waterslakken is zo’n optie. Monde onderzocht de mogelijkheden om de gastheerslakken aan te pakken. Zonder slakken kan de parasiet zich niet meer voortplanten. Begin deze week verdedigde de Zambiaanse met succes haar proefschrift over deze aanpak.
Cichliden (baarsachtige vissen) zijn de natuurlijke vijanden van slakken. Maar voor biologische bestrijding zijn ze minder geschikt. De vissen zijn een belangrijke eiwitbron voor de Afrikanen. Monde onderzocht (in het lab) naar de inzet van de Australische rivierkreeft, een exoot die op ruime schaal voorkomt in Afrikaanse wateren, en een gekruiste meerval. Beide soorten blijken de gastheerslakken voor de parasiet te eten, zij het dat die voorkeur afneemt als er ook ander voedsel voorhanden is.
De efficiëntie van de inzet van meervallen en rivierkreeften hangt daarnaast ook af van verontreinigingen in het water. Endosulfan, een verboden maar nog steeds veel gebruikt insecticide, blijkt de werking van de biologische bestrijding flink te frustreren. Monde: ‘De jagers zijn gevoeliger voor endosulfan dan de pooidieren. Daar waar veel pesticide in het water zit, werkt deze bestrijding dus niet.’
Toch is ze ervan overtuigd dat de methode potentie heeft. ’Het is een kwestie van maatwerk. In sommige gebieden kan het wel werken, in andere niet. Maar je moet wel naar de juiste omstandigheden kijken. Mijn werk laat zien dat de methode levensvatbaar is. En het is goedkoop.’