Wetenschap

Artikelen niet langer achter betaalmuur

Wetenschappers moeten hun met publiek geld betaald onderzoek verplicht open access publiceren. Dat stellen Europese financiers waaronder de NWO. De verplichting gaat begin 2020 in.
Roelof Kleis

© Henk van Ruitenbeek

De verplichting vormt de kern van het zogeheten Plan S, dat een internationale groep onderzoeksfinanciers van elf Europese landen vandaag bekend maakt. Met het initiatief zetten de financiers uit onder meer Engeland, Frankrijk en Nederland, het mes op de keel van de grote uitgeverijen. De uitgeverijen, zoals Elsevier, maken volgens de financiers te weinig haast met een transitie naar volledig open access publiceren.

Betaalmuur

‘Wetenschap hoort niet achter een betaalmuur, maar moet voor iedereen vrij toegankelijk zijn’, motiveert NWO-voorzitter Stan Gielen het initiatief. ‘In heel Europa voeren universiteiten moeizame onderhandelingen met uitgevers. Ondertussen maken ze exorbitante winsten op werkzaamheden die vooral door wetenschappers worden verricht. Dat moet afgelopen zijn. Het is hoog tijd voor uitgevers om hun businessmodel om te gooien.’

Ook Open Access kost geld. En wie betaalt dat?

Richard Visser, Dean of Research

Dean of Research van WUR Richard Visser reageert gereserveerd. ‘Ook open access kost geld. Met een gemiddeld bedrag per artikel van 2500 euro, komt dat voor een grote groep als die van mij (Plantenveredeling) neer op een kwart miljoen euro per jaar. Wie betaalt dat?’ In Plan S worden die kosten bij de financiers en/of de universiteiten gelegd. Visser: ‘Het ligt voor de hand dat de besparing op de abonnementskosten door de bibliotheek daarvoor wordt gebruikt. Maar hoe ga je dat doen en met wat voor verdeelsleutel?’

openaccessillustratie.jpg

Hoogleraar Bram Buscher is blij met de poging om open access af te dwingen. Maar hij vreest dat dit niets afdoet aan het feit dat private uitgeverijen exorbitante winsten maken met publiek geld. ‘In plaats van betalen aan de achterkant, via abonnementen, betaal je dan aan de voorkant om je artikel online te krijgen. En daar ben ik absoluut niet blij mee.’ Buscher riep begin dit jaar zelfs op tot een boycot van Elsevier.

Keuzevrijheid

Hubert Krekels, directeur van Forum Library, toont zich verrast. ‘Afdwingen van gold open access gaat wel heel ver. Zo’n 90 procent van onze publicaties valt nu niet in die categorie. Gaan we dat in twee jaar tijd volledig veranderen?’ Verplicht open access beperkt volgens hem de keuzevrijheid van wetenschapper wat betreft het platform waar hij wil publiceren. ‘En het kan gevolgen hebben voor de beoordeling in tenure track, als je in bepaalde bladen niet meer kunt publiceren.’

Ik heb al eens berekend dat volledig open access publiceren de universiteit 3 ton extra gaat kosten

Hubert Krekels, directeur Forum Library

Volgens Krekels doorkruist de NWO-stellingname de strategie van de VSNU, die juist via onderhandelen tot meer open access wil komen. Hij betwijfelt bovendien of de maatregel realistisch is. ‘Neem de ingangsdatum 1 januari 2020. Dat is heel snel. Als je over 6 maanden een artikel instuurt, wordt dat in 2020 gepubliceerd. Het moet dus al snel duidelijk zijn hoe een en ander werkt.’ Krekels vraagt zich bovendien af wat de financiële gevolgen zijn. ‘Ik heb al eens berekend dat volledig open access publiceren de universiteit 3 ton extra gaat kosten.’

Goede dingen

Ook Buscher betwijfelt of open access zoals door de NWO wordt voorgesteld goedkoper is dan de huidige praktijk. En net als Visser vraagt hij zich af wie de kosten voor open access gaat betalen. ‘Als het de universiteit is, hoe gaan die gelden dan verdeeld worden? En als het onderdeel van de funding door financiers wordt, kun je dan alleen nog maar publiceren als je geld binnenhaalt?’

Dean of Research Visser wil ervoor waken dat het kind met het badwater wordt weggegooid. ‘De uitgeverijen doen ook een hoop goede dingen. Ze zorgen voor controle op de kwaliteit van publicaties. Dat moet je van een hoop open access titels nog maar afwachten.’

Leave a Reply


Je moet inloggen om een comment te plaatsen.