Wetenschap - 5 december 1996

Genenkaart zandraket weer stap verder

Een plant bezit duizenden genen. Een gewenst gen in handen krijgen is als het zoeken naar een speld in de hooiberg. Voor Arabidopsis thaliana, ofwel de zandraket, heeft ir Mark Aarts nu een systeem ontwikkeld om gewenste genen efficienter te isoleren. Hij gebruikt hiervoor zogeheten transposons. Dit zijn mobiele stukken DNA die zich door het celkern-DNA verplaatsen en zich in een gen wringen of zich daar vlakbij nestelen. Transposons schakelen zo genen uit of muteren ze. Straling en sommige chemische stoffen doen dat ook, maar bijzonder aan transposons is dat ze het uitgeschakelde of gemuteerde gen ook markeren. Blijkt uit een afwijkend uiterlijk van een plant dat een bepaald gen gemuteerd is, dan is dus het gemerkte gen ook te isoleren.

Aarts, die zijn onderzoek uitvoerde op het plantenveredelingsinstituut CPRO-DLO, isoleerde genen die bij zandraket mannelijke steriliteit veroorzaken en een gen dat betrokken is bij de waslaagvorming van planten. Hij hoopt daarop 16 december te promoveren bij prof. dr ir M. Koornneef van de vakgroep Erfelijkheidsleer.

Met de transposons lukte het Aarts een gen te muteren en te markeren dat belangrijk is voor de vorming van goede stuifmeelkorrels. Daardoor maakt de plant geen beschermend laagje meer voor de korrels, waardoor de mannelijke meeldraden steriel worden. Interessant voor dure hybride zaden van voedselgewassen, waarvoor mannelijke steriliteit nodig is. Dit is normaal alleen te verkrijgen door met de hand de meeldraden weg te halen.

Aarts vond ook gemuteerde zandraketten met een glanzend heldergroen uiterlijk in plaats van mat grijsgroen. De waslaag van de planten bleek een afwijkende samenstelling te hebben. Zijn isolatie van het daarvoor verantwoordelijke gen brengt manipulatie van de waslaag dichterbij, met als doel voedselgewassen resistenter te maken tegen vraat van insecten en tegen infecties door micro-organismen.