Wetenschap - 9 november 1995

Aardappelen verzetten zich tegen extra amylose-aanmaak

Planten die via genetische technieken van biotechnologen extra genen krijgen, kunnen de expressie van deze vreemde genen gaan remmen. Het ingezette remmingsoffensief werkt dan vaak ook tegen eigen, verwante genen. Dit vaker geconstateerde fenomeen van co-suppressie, ervoer ook ir E. Flipse, die 24 november promoveert bij plantenveredelaars prof dr ir E. Jacobsen en dr R.G.F. Visser.

Het zogeheten Korrelgebonden Zetmeelsynthase (KGZ) is een enzym dat is betrokken bij de aanmaak van het zetmeeltype amylose. Het inbrengen van extra KGZ-genen in normale aardappelen leidde bij tien procent van de aardappelplanten niet alleen tot remming van de ingebrachte KGZ-genen, maar ook tot remming van de eigen KGZ-genen, en daardoor tot verminderde amylose-produktie.

Voor de aardappelverwerkende industrie is een aardappel met extra amylose mogelijk interessant, omdat dit zetmeeltype misschien geschikt is als biomembraan bij de produktie van medicijnen. Probleem is wel dat slechts eenvijfde van het aardappelzetmeel uit het onvertakte, lange polymeer amylose bestaat. De rest bestaat uit het vertakte amylopectine. De industrie gebruikt amylopectine al als bindmiddel voor soepen en sauzen.

Flipse merkte vaker dat het niet makkelijk is aardappelen te maken met extra amylose. In haar onderzoek maakte ze gebruik van de zogeheten amf-mutant, een met rontgenstraling gemaakte mutant die geen goed gen voor het KGZ-enzym bevat. Daardoor bevat de amf-mutant ook geen amylose. Een mutant waarbij ze extra, goede KGZ-genen inbracht, maakte wel meer KGZ-enzym dan een normale aardappel, maar niet meer amylose. De promovendus oppert dat de structuur en de grootte van de zetmeelkorrels mogelijk beperkende factoren zijn voor de aanmaak van meer dan eenvijfde deel aan amylose.

Volgens Visser is de amf-mutant een prima model om het lot van ingebrachte genen te bestuderen. Amylose is met een eenvoudige kleurreactie aan te tonen. Bij de amf-mutant die geen amylose bevat, is direct het effect te zien van ingebrachte genen die betrokken zijn bij de aanmaak van amylose, aan de blauwe kleur van het zetmeel.